Thứ Ba, 14 tháng 11, 2023

2 NĂM VỪA RỒI TÔI KHÔNG CẬP NHẬT "BLOG NGUYỄN VĨNH". THỜI KỲ NÀY TÔI TÍNH CẬP NHẬT BÀI VỞ (bài tôi viết hoặc tôi thấy bài hay và có giá trị thì sẽ post lên). Bạn đọc theo dõi và rất hoan nghênh nếu bạn đóng góp ý kiến.

Nguyễn Vĩnh Blog

------

Bài mới nhận được của nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Dy:

CSP giữa Việt Nam với Mỹ và Hoàng đế Trung Hoa

By NGUYỄN QUANG DY

Tiếp theo chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Biden để nâng cấp quan hệ hai nước lên “đối

tác chiến lược toàn diện” (CSP), có hai sự kiện quan trọng đáng chú ý nhằm khẳng định bước

ngoặt mới để dòng chủ lưu không thể đảo ngược. Một là chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Phạm

Minh Chính (17-23/9/2023) nhằm thúc đẩy việc triển khai CSP. Hai là Hội nghị Trung ương 8

(2-8/10/2023) nhằm sắp xếp lại nhân sự cho giai đoạn mới.

Mẫu số chung

Chuyến thăm Mỹ của Thủ tướng Việt Nam diễn ra chỉ một tuần sau khi hai nước nâng cấp quan

hệ, với nhiều cuộc tiếp xúc quan trọng, chứng tỏ Hà Nội chủ động và tích cực thúc đẩy. Trong

khi đó, Hội nghị Trung ương 8 bước đầu sắp xếp lại về nhân sự, chuẩn bị cho Đại hội Đảng 14.

Ông Lê Hoài Trung được bổ xung vào Ban Bí Thư là một chỉ dấu về triển vọng đổi mới. Hai sự

kiện nói trên tuy khác nhau, nhưng có cùng mẫu số chung.

Một sự kiện quan trọng khác có liên quan là Chủ tịch Tập Cận Bình sắp sang thăm Việt Nam

vào “cuối tháng 10 hay đầu tháng 11”. (China, Vietnam Prepare for Possible Xi Visit to Hanoi

in Next Month, Reuters, October 6, 2023). Ông sẽ được đón tiếp long trọng, có thể còn hơn cả

Tổng thống Biden. Với chủ trương “ngoại giao cây tre”, Việt Nam muốn có quan hệ tốt với cả

Mỹ và Trung Quốc, nhằm tránh mắc kẹt giữa hai nước lớn.

Theo Reuters, quan chức hai nước đang chuẩn bị cho chuyến thăm của Tập Cận Bình, tuy chưa

thông báo thời gian cụ thể, và chưa thống nhất về cụm từ “cùng chung vận mệnh” trong Tuyên

bố Chung. Ngoại trưởng Vương Nghị dự kiến sang thăm Việt Nam vào giữa tháng 10 để chuẩn

bị, nhưng phải hoãn. Chuyến thăm của Tập Cận Bình dù có “nâng cấp quan hệ lên cao hơn” là

nhằm giữ thể diện, chứ không thể đảo ngược được xu thế.

Theo Tiến sỹ Nguyễn Khắc Giang (ISEAS), sẽ ngây thơ nếu cho rằng nâng cấp quan hệ với Mỹ

lên đối tác chiến lược toàn diện không liên quan đến Trung Quốc. Mỹ và các đồng minh ở Ấn

Độ Dương-Thái Bình Dương đang đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc tại khu vực. Nhưng

việc nâng cấp quan hệ với Mỹ lên CSP không có nghĩa là Việt Nam sẽ sớm từ bỏ chính sách

ngoại giao cân bằng để ngả theo Mỹ chống lại Trung Quốc.

Đối với Mỹ, CSP nhằm tăng cường hợp tác kinh tế với Việt Nam để đối phó với Trung Quốc

đang trỗi dậy. Đối với Việt Nam, CSP nhằm mục tiêu thứ nhất hơn là mục tiêu thứ hai. Điều đó

có nghĩa “Việt Nam đang muốn hội nhập sâu hơn vào hệ sinh thái kinh tế do Mỹ dẫn đầu”, theo

chủ trương “giảm thiểu rủi ro” (De-risking) và “chuyển dịch chuỗi cung ứng sang các nước bạn

bè” (Friend-shoring). (Vietnam and Washington’s “De-risking” Strategy: It’s the Economy,

Stupid, Nguyen Khac Giang, Fulcrum, 15 September 2023).

Theo một nguồn thạo tin về quan hệ Mỹ-Trung, thông tin tình báo về chính trị nội bộ Trung

Quốc tại hội nghị Bắc Đới Hà được chuyển cho Tổng thống Biden. Chắc vì vậy mà ông Biden

đã nói: “nguyên lý kinh tế của Tập Cận Bình không hiệu quả”. Ông Biden nhận xét về kinh tế

Trung Quốc vào đúng lúc nhạy cảm. (Biden administration detects red flags in Xiconomics,

Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, September 14, 2023).

Theo giáo sư Joe Nye (Harvard), Mỹ không thể tách rời khỏi Trung Quốc về thương mại và đầu

tư, mà không bị tổn thất. Tuy tách rời một phần vì an ninh là cần thiết, nhưng nếu tách hoàn toàn

khỏi Trung Quốc về kinh tế thì Mỹ và đồng minh cũng trả giá, vì hai nền kinh tế đã bị buộc chặt

vào nhau. Vì vậy, CSP có lợi cho cả Mỹ và Trung Quốc. Muốn theo đuổi các mục tiêu bền vững


2

thì Mỹ cũng phải “vừa hợp tác vừa đấu tranh” (cooperative rivalry). (China and America are

not destined for war, Joseph Nye, ASPI, 3 October 2023).

Hoàng đế cô đơn

Tại Đại Hội Đảng lần thứ 20 của Trung Quốc, một hình ảnh gây sốc dư luận là Hồ Cẩm Đào đã

bị xốc nách đưa ra khỏi hội trường Đại hội mà không ai dám lên tiếng phản đối. Các lãnh đạo có

năng lực và kinh nghiệm như Lý Khắc Cường, Uông Dương, Hồ Xuân Hoa cũng bị loại, được

thay thế bằng những người trung thành hơn với Tập Cận Bình. Nói cách khác, ông Tập đã đạt

được đỉnh cao quyền lực như một “Hoàng đế Trung Hoa”.

Tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Nam Phi vào cuối tháng 8, khi Tập Cận Bình bước vào hội

trường thì cánh cửa phía sau bị bảo vệ khép lại, không cho trợ lý của ông đi theo. Tập Cận Bình

ngoái lại xem có chuyện gì xảy ra, rồi lặng lẽ một mình bước tiếp. Đó là hình ảnh của “hoàng đế

cô đơn”. Cũng như ông Putin, Tập Cận Bình đang bị cô đơn, không chỉ với thế giới mà còn với

cả trong nước, như trong “phòng cách âm” (eco-chamber).

Tuy nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ lên đối tác chiến lược là tất yếu, chỉ là vấn đề thời gian, nhưng

nâng cấp lên hai bậc thành “đối tác chiến lược toàn diện” (CSP) gây bất ngờ. Theo Alexander

Vuving (APCSS) điều thực sự thuyết phục Hà Nội “nhảy cóc” là Washington đề xuất giúp Việt

Nam trở thành “một trung tâm lớn về công nghệ cao và chất bán dẫn, trong chuỗi cung ứng được

chuyển dịch sang các nước bạn bè” (frienshoring). (High-Tech Supply Chains and the US-

Vietnam Upgrade, Mercy Kuo, Diplomat, September 25, 2023).

Đề xuất này đã trở thành hiện thực vào đầu năm nay khi các đoàn cấp cao của Mỹ liên tục đến

thăm Việt Nam, như Bộ trưởng tài chính Janet Yellen, Đại diện thương mại Katherine Tai, và

một đoàn doanh nghiệp gồm 50 công ty của Mỹ. Hà Nội nâng cấp quan hệ với Mỹ lên “đối tác

chiến lược toàn diện” đã đặt Mỹ lên ngang hàng với Trung Quốc và Nga. Điều đó có nghĩa là

Việt Nam không còn coi Mỹ là “mối đe dọa đối với chế độ”.

Hà Nội mềm dẻo trong quan hệ với các nước lớn, chọn phe phù hợp với lợi ích của mình, không

chọn phe trong cạnh tranh nước lớn. Hà Nội tìm cách chứng tỏ với Bắc Kinh và Mạc Tư Khoa

rằng nâng cấp quan hệ với Mỹ không làm tổn hại quan hệ với Trung Quốc và Nga. Hà Nội cũng

chứng tỏ với Washington rằng quan hệ tốt với Trung Quốc và Nga không làm tổn hại quan hệ

với Mỹ. “Ngoại giao Cây tre” không phải “tổng bằng không”.

Yếu tố thứ hai không kém phần quan trọng là sự mềm dẻo và khôn khéo của Hà Nội khi vận

dụng “ngoại giao cây tre” trong ứng xử với Trung Quốc, làm cho Bắc Kinh không có lý do để

phản ứng mạnh. Nói cách khác, Việt Nam “không ngả theo bên này để chống bên kia”, mà chỉ

“tái cân bằng” (rebalance) mối quan hệ “vốn chưa cân bằng” với hai cường quốc lớn là Mỹ và

Trung Quốc, thành viên của Hội đồng Bảo an Liên hợp Quốc.

Yếu tố thứ ba cũng quan trọng không kém là đúng lúc đó, tình hình kinh tế và chính trị nội bộ

của Trung Quốc đang bất ổn, đối ngoại của Trung Quốc đang bị cô lập, nên không thể phản ứng

quá mạnh. Nói cách khác, Tập Cận Bình tuy đã thâu tóm được quyền lực tuyệt đối tại Đại Hội

Đảng 20, nhưng đang bị chỉ trích mạnh. Đó là nghịch lý của trò chơi quyền lực, và cái giá phải

trả cho “sự ngạo mạn của quyền lực” (arrogance of power).

Các đại dự án mang dấu ấn Tập Cận Bình như “Vành đai Con đường” (BRI) cũng như Charm

Offensive và Confusus Institutes, không thành công. Trung Quốc cho hàng trăm nước vay hàng

ngàn tỷ USD như “bẫy nợ”, nhằm gây ảnh hưởng. Nhưng mấy năm qua, các dự án BRI đã thất

bại và phản tác dụng. Bắc Kinh làm mất lòng các nước mà họ lôi kéo. (China’s Road to Ruin,

Michael Bennon and Francis Fukuyama, FA, August 22, 2023).


3

Theo “chỉ số quốc gia thất bại” (Failed States Index), Trung Quốc tuy liên tục dẫn đầu thế giới

về tốc độ tăng trưởng kinh tế, nhưng từ năm 2009 đã trở thành “một quốc gia thất bại”, vì ngày

càng nhiều người dân Trung Quốc bỏ đất nước mình ra nước ngoài sinh sống. Tầng lớp tinh hoa

ra đi sẽ đem theo chất xám, công nghệ, tài sản, và cả lòng tin. Đó là tài nguyên con người mà

một quốc gia không thể thiếu để phát triển bền vững.

Theo Đề cương Quy hoạch phát triển nhân tài trung dài hạn 2010-2020, Trung Quốc phải trở

thành “cường quốc tài nguyên con người”, nhưng giới tinh hoa rời bỏ Trung Quốc ngày càng

nhiều. Theo Chiến tranh nhân tài 2009, “Trung Quốc là nước thất thoát nhân tài với số lượng

nhiều nhất, thiệt hại lớn nhất”. Đến nay, số dân Trung Quốc đang ở nước ngoài là trên 45 triệu,

lớn nhất thế giới. Đó là nghịch lý sau 30 năm cải cách.

Chỉ trích gay gắt

Sau Đại hội Đảng 20, Tập Cận Bình đã đạt tới đỉnh cao quyền lực như “Hoàng đế Trung Hoa”,

nhưng ông Tập đang bị cô lập về cả đối ngoại và đối nội. Về đối ngoại, Tập Cận Bình đã từ bỏ

chủ trương “dấu mình chờ thời” của Đặng Tiểu Bình. Về đối nội, ông Tập đã xóa bỏ nguyên tắc

“lãnh đạo tập thể” của Đảng. Để củng cố quyền lực cá nhân, ông Tập đã gạt hết các lãnh đạo

khác như Lý Khắc Cường, Uông Dương, Hồ Xuân Hoa.

Nhưng “đỉnh cao quyền lực” không có nghĩa là “quyền lực tuyệt đối”. Những cá nhân và phe

nhóm bị gạt và hạ nhục sẽ tìm cách chống lại “sự ngạo mạn về quyền lực”. Đặng Phác Phương

(con trai cả của Đặng Tiểu Bình) đã từng công khai chỉ trích ông Tập: “Chúng ta cần phải biết

lượng sức mình và đừng hống hách”. (Third man of Beidaihe offers clue behind China’s turmoil,

Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, September 28, 2023).

Gần đây, sự “biến mất” của Ngoại trưởng Tần Cương và Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng

Phúc, cùng tư lệnh Quân chủng Tên lửa, là dấu hiệu bất ổn trong quân đội cũng như Bộ Ngoại

giao. Trong khi đó, nền kinh tế Trung Quốc bị suy thoái chưa từng có, do hậu quả của đại dịch,

thiên tai và điều hành kém. Bất động sản suy thoái trầm trọng, tỷ lệ thất nghiệp cao chưa từng

thấy, thương mại và đầu tư nước ngoài đang giảm mạnh.

Tại Hội nghị Bắc Đới Hà, một số lãnh đạo lão thành đã chỉ trích gay gắt Tập Cận Bình, làm cho

ông Tập thất vọng. Khi đề cập đến ba lãnh đạo tiền nhiệm (Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân,

Hồ Cẩm Đào), ông Tập bức xúc: “Tất cả những vấn đề mà ba nhà lãnh đạo tiền nhiệm để lại đều

đè nặng lên vai tôi. Tôi đã dành 10 năm qua để giải quyết, nhưng vẫn chưa giải quyết được. Vậy

tôi có phải là người đáng trách không?” (Military elders put silent pressure on Xi at Beidaihe,

Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, September 21, 2023).

Nhân vật trung tâm trong nhóm lãnh đạo lão thành là Tăng Khánh Hồng (84 tuổi) nguyên phó

chủ tịch nước, là phụ tá thân cận nhất của cố Chủ tịch Giang Trạch Dân, có vai trò quan trọng

nhất trong việc mở đường cho ông Tập lên cầm quyền. Ông Tăng vẫn có ảnh hưởng lớn trong

đảng vì có mạng lưới quan hệ cá nhân rộng khắp. Sau cái chết của Giang Trạch Dân, dư luận

cho rằng Tăng Khánh Hồng có vai trò còn lớn hơn trước.

Ngồi bên cạnh Tăng Khánh Hồng tại Bắc Đới Hà là Trì Hạo Điền (94 tuổi), từng làm Bộ trưởng

Quốc phòng trong 10 năm, có uy tín lớn với quân đội. Tập Cận Bình đã tiến hành thanh trừng

quân đội trong nhiều năm đến tận bây giờ, để loại các phái thân Đặng Tiểu Bình và Giang Trạch

Dân. Những cuộc thanh trừng đã gây ra tình trạng hỗn loạn và bất mãn kéo dài trong quân đội.

Sự có mặt của Trì Hạo Điền tại Bắc Đới Hà là một chỉ dấu.

Ngoài Tăng Khánh Hồng và Trì Hạo Điền, “Người thứ ba” có mặt tại Bắc Đới Hà để gây sức ép

với Tập Cận Bình là Trương Đức Giang (76 tuổi). Ông Trương có quan hệ mật thiết với Đặng


4

Phác Phương (79 tuổi), con trai của Đặng Tiểu Bình, và Du Chính Thanh (78 tuổi), cựu Ủy viên

Thường vụ Bộ Chính Trị từ năm 2012. Như vậy, “cả ba phái lớn đều có mặt” tại Bắc Đới Hà. Ba

người đó đứng đầu nhóm lão thành thân cận với họ Đặng.

Tập trung quyển lực

Hơn hai tháng qua, một loạt tướng lĩnh cao cấp của Trung Quốc đã “biến mất”, gồm Bộ trưởng

Quốc phòng và Tư lệnh lực lượng tên lửa (ICBM), làm dư luận chú ý. Chủ tịch Tập Cận Bình

không chỉ thống lĩnh quân đội (PLA) từ khi lên cầm quyền mà ông còn cam kết hành động quyết

liệt để diệt trừ tham nhũng. Trên thực tế, việc thanh trừng trong quân đội không chỉ tiếp tục mà

còn tác động đến các bộ phận nhạy cảm của PLA. (Why Xi Jinping Doesn’t Trust His Own

Military, Joel Wuthnow, Foreign Affairs, Sept 26, 2023).

Sau Bộ trưởng quốc phòng Lý Thượng Phúc, Tư lệnh lực lượng tên lửa Lý Ngọc Siêu và Chính

ủy Từ Trung Ba đã bị thanh trừng (tháng 7-8/2023). Điều đó chứng tỏ hàng ngũ lãnh đạo cao

nhất của quân đội đang bị Tập Cận Bình thanh trừng nhằm tập trung quyền lực. Điều đó không

chỉ nhằm thay đổi về nhân sự, mà còn để tiếp tục hiện đại hóa quân đội, vì cơ cấu tổ chức của

PLA không còn phù hợp với yêu cầu của thực tế mới. (Will Xi’s Military Modernization Pay

Off? David Finkelstein, Foreign Affairs, October 4, 2023).

Khi xung đột xảy ra trong tương lai, quân đội Trung Quốc sẽ phải hợp đồng tác chiến “đa binh

chủng” (multiservice) và tại nước ngoài (offshore campaigns). Nhưng PLA không được quản trị

đồng đều, công tác chính trị tư tưởng yếu và đầy tham nhũng. Nếu muốn quân đội “vừa hồng

vừa chuyên” để tác chiến trong bối cảnh mới, phải hiện đại hóa. Dưới thời Tập Cận Bình, PLA

đã trải qua thay đổi về hành chính, tổ chức và tư tưởng.

Nhiều năm qua, Trung Quốc đã thay đổi cơ cấu tổ chức quân đội từ mô hình cũ của Liên Xô

trong thập niên 1950, để tinh giản hệ thống chỉ huy, kiểm soát, và điều hành. Năm 2020, PLA đã

áp dụng học thuyết mới để hướng dẫn các tư lệnh tác chiến đa binh chủng. Các tổ chức mới theo

binh chủng như “Lực lượng Hậu thuẫn Chiến lược” (Strategic Support Force) đã được lập ra để

quản trị và vận dụng công nghệ mới, gồm cả không gian và vũ trụ. Trung Quốc đã mở rộng quy

mô và khả năng sống còn của lực lượng tên lửa hạt nhân.

Dưới thời Tập Cận Bình, Bắc Kinh đã tỏ ra sẵn sàng chứng tỏ sức mạnh cơ bắp mới của họ. Tại

vùng biên giới Trung-Ấn, đối đầu giữa quân đội Trung Quốc và Ấn Độ gần đây đã diễn ra do

tranh chấp lãnh thổ, dẫn đến thương vong cho cả hai bên. Tại Biển Đông, quân đội Trung Quốc

gồm hải quân và tuần duyên đã dùng các biện pháp mạnh để áp đặt chủ quyền trên biển của họ

và bắt nạt các nước khác có tranh chấp với Trung Quốc. PLA đã tăng cường vận dụng các chiến

thuật liều lĩnh nhằm thách thức Mỹ và các nước khu vực.

Trong thời gian tới, có lẽ Bắc Kinh vẫn không có thái độ hành xử mềm mỏng. Các hoạt động

của PLA không chỉ gửi đi một thông điệp chính trị là họ muốn chứng minh năng lực mới của

Trung Quốc, mà còn thiết lập các căn cứ quân sự ở nước ngoài. Sau Djibouti (2017) Trung Quốc

đã xây dựng thêm căn cứ tại nhiều địa điểm khác ở Châu Á (như Ream ở Campuchia) để hậu

thuẫn cho binh chủng lục quân, không quân và hải quân.

Trung Quốc đang chứng minh năng lực quân sự mới của họ, nhằm khích lệ các đối tác trong khu

vực đặt cược (hedging) và đối phó (pushing back) với các nước cờ thế của Mỹ và đồng minh

như Bộ Tứ (QUAD) và Bộ Tam (AUKUS). Gần đây, Nhật Bản đã thông báo ý định mua các

loại tên lửa mới để tăng cường sức mạnh răn đe (new missile counterstrike capabilities). Quân

đội Mỹ và đồng minh đang tăng cường sự có mặt và tập trận đa phương ở Ấn Độ dương-Thái

Bình Dương. Kết cục là Trung Quốc càng bất an hơn trước.


5


Động lực mới

Điều quan trọng nhất khi xem xét tình hình chính trị Trung Quốc hiện nay là phải hiểu được

điều gì đã diễn ra tại Hội nghị Bắc Đới Hà, và tác động của nó đến chính trị và kinh tế Trung

Quốc, cũng như chính sách đối ngoại và an ninh của họ trong tương lai. Không rõ thanh trừng

quân đội liệu có giúp ông Tập kiểm soát được tình hình hay không. Nếu muốn lý giải động lực

mới trong hệ thống quyền lực phức tạp tại Trung Quốc hiện nay và một tương lai mới cho Trung

Quốc, ông Trương Đức Giang có thể “nắm chìa khóa”.

Một số tướng lĩnh và quan chức cấp cao đã vắng mặt tại đại tiệc chiêu đãi nhân dịp Quốc khánh

Trung Quốc. Ông Tập đang tiến hành một cuộc đại thanh trừng quân đội. Ngoài Lý Thượng

Phúc, còn Trương Hữu Hiệp, Trì Hạo Điền, Tăng Khánh Hồng và Trương Đức Giang. Điều đó

phản ánh sự thay đổi động lực của điều tra chống tham nhũng. Nhưng câu hỏi lớn hơn là Tập

Cận Bình muốn đạt được điều gì từ cuộc đại thanh trừng này. (Inside Xi Jinping’s great military

purge, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, October 5, 2023).

Tập Cận Bình đã không xuất hiện tại một diễn đàn bên lề Hội nghị thượng đỉnh BRICS, tổ chức

tại Nam Phi vào cuối tháng 8, và bài phát biểu của ông được Bộ trưởng Thương mại Trung

Quốc Vương Văn Đào đọc. Ông Tập cũng không dự Hội nghị thượng đỉnh G-20 tại Ấn Độ (9-

10/9) vì không có đột phá nào trong quan hệ Trung-Mỹ. Trong bối cảnh đó, không rõ liệu ông

Tập có tới Mỹ dự Hội nghị thượng đỉnh APEC vào tháng 11 tại San Francisco hay không. Nếu

ông Tập vẫn vắng mặt thì đó là một dấu hiệu “báo động đỏ”.

Một ví dụ khác về “Hiệu ứng cánh bướm” trong chính trị Trung Quốc là hôm 31/08/2023, chỉ

vài ngày sau Hội nghị Bắc Đới Hà, cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường đã xuất hiện trước công

chúng, lần đầu tiên sau khi ông nghỉ hưu. Tại Di sản Thế giới “Hang Mạc Cao” (tỉnh Cam Túc),

dọc theo Con đường Tơ lụa, Lý Khắc Cường đã được người dân chào đón như “thủ tướng của

họ”. Điều đó chứng tỏ ông Lý là một chính trị gia được lòng dân. Video clip về sự kiện đó đã

được phát tán rộng rãi trước khi nó bị chính quyền gỡ bỏ.

Tại bữa tiệc chia tay (5/3/2023), ông Lý Khắc Cường bức xúc nói: “Ông Trời có mắt” (In his

parting words, Li Keqiang warns that heaven is watching, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia,

March 9, 2023). Ngày 26/10, ông Lý Khắc Cường đã đột ngột từ trần vì bị đau tim, thọ 68 tuổi.

Cái chết của Lý Khắc Cường “làm Tập Cận Bình bất an”. (Is Xi Jinping worried that the death

of Li Keqiang will cause unrest? FA, October 27, 2023).

Tổng thống Biden cũng không đến dự Cấp cao ASEAN tại Jakarta, mà chỉ dự Cấp cao G-20 tại

Ấn Độ, rồi sang thăm Việt Nam. Điều đó chứng tỏ Washington coi trọng Việt Nam hơn. Hà Nội

có cơ hội tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là về chất bán dẫn và chuyển đối số. Nay

Mỹ và các nước đồng minh có thể giúp Việt Nam đạt mục tiêu đó. (Hanoi’s American Hedge,

Hương Le Thu, Foreign Affairs, September 12, 2023).

Bắc Kinh đã mở rộng căn cứ hải quân Ream ở Campuchia thành một căn cứ lớn ở khu vực mà

họ có thể sử dụng. Điều đó làm Việt Nam lo ngại về khả năng bị Trung Quốc bao vây hai mặt.

Tầm nhìn chung giữa Mỹ và Việt Nam về mối đe dọa của Trung Quốc thúc đẩy hai nước nâng

cấp quan hệ. Nhưng sẽ sai lầm nếu cho rằng CSP là tiền đề cho Việt Nam tham gia khối an ninh

tập thể do Washington cầm đầu để ngăn chặn Trung Quốc.

Theo Robert Gates (cựu Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ), Tập Cận Bình đã tính toán sai ít nhất

ba lần. Thứ nhất, ông Tập đã không theo lời khuyên của Đặng Tiểu Bình là “dấu mình chờ

thời”, nên đã thúc đẩy Mỹ và các đồng minh, đối tác ở Châu Á huy động sức mạnh kinh tế và

quân sự ngăn chặn Trung Quốc trỗi dậy. Thứ hai, ông Tập đã tả khuynh trong các chính sách

kinh tế. Thứ ba, ông Tập đã theo đuổi chính sách “zero Covid”.


6

Tập Cận Bình có hai ưu tiên lớn: Một là duy trì quyền lực của Đảng và hai là chiếm Đài Loan.

Ông Tập sẽ thất bại nếu định cưỡng ép Đài Loan đầu hàng mà không cần đến chiến tranh. Vì

vậy, ông Tập chỉ có một cách là dùng hải quân phong tỏa, dù có nguy cơ dẫn đến chiến tranh,

hoặc dùng sức mạnh quân sự để xâm lược và khuất phục Đài Loan. (The Dysfunctional

Superpower, Robert Gates, Foreign Affairs, Sept 29, 2023).

Quả bom nổ chậm

Theo giới nghiên cứu, Tập Cận Bình đang đứng trước tình thế đối nội và đối ngoại xấu hơn

nhiều so với khi ông mới lên cầm quyền vào năm 2012. Kinh tế Trung Quốc đang phải vật lộn

vì nợ nần chồng chất, lòng tin suy giảm, cạnh tranh chiến lược với Mỹ và đồng minh đang đe

dọa tương lai tiến bộ công nghệ và phát triển kinh tế của Trung Quốc. (Xi Jinping Is Trying to

Adapt to Failure, Neil Thomas, Foreign Policy, July 24, 2023).

Trong nhiệm kỳ thứ ba của mình, Tập Cận Bình đặt mục tiêu của chính sách đối nội là nhằm “an

toàn cho mọi thứ” (securitization of everything), đăc biệt là về chính sách kinh tế. Các nguồn

thạo tin ở Bắc Kinh cho rằng Chính phủ Trung Quốc định khởi động một kế hoạch tương tự như

kế hoạch CFIUS của Mỹ (Committee on Foreign Investment in the US) nhằm tăng cường kiểm

soát các nhà đầu tư nước ngoài tại thị trường Trung Quốc.

Dưới thời Tập Cận Bình, các “tiểu phái” (Sub-factional) đang cạnh tranh quyền lực khác với mô

hình “chính trị phe phái” (factional politics) trước đây. Cạnh tranh quyền lực nay khác với thời

lãnh đạo tiền nhiệm. Ông Tập chỉ đạo nhằm cân bằng giữa mục tiêu phát triển và an ninh. Hiện

nay, các công ty nước ngoài ở Trung Quốc đang ngỡ ngàng vì trong khi chính quyền địa phương

kêu gọi đầu tư, thì chính quyền trung ương lại bóp nghẹt.

Tập Cận Bình lựa chọn đội ngũ mới của mình theo tiêu chí trung thành với ông không có nghĩa

là những người đó đều tâm đầu ý hợp. Động thái quan trọng nhất trong chính trị nội bộ Trung

Quốc trong 5 năm tới là sự trỗi dậy của các “tiểu phái” đang cạnh tranh với nhau. Nói cách khác,

ông Tập sẽ phải đối phó với chính đội ngũ của mình, như một “hoàng đế cô đơn”. Vì lý do an

ninh, mọi hoạt động và chuyến thăm của ông Tập sẽ do chánh văn phòng Thái Kỳ quyết định.

Vì vậy, Thái Kỳ đang nổi lên như một trung tâm quyền lực.

Trước đây, Vương Hỗ Ninh hay xuất hiện bên cạnh Tập Cận Bình. Nay Thái Kỳ sẽ luôn bên

cạnh ông Tập. Cách bổ nhiệm Thái Kỳ cho thấy tương lai chính trị nội bộ Trung Quốc. Thái Kỳ

chỉ đạo một nhóm trợ lý thân cận giám sát an ninh, bao gồm cả đối nội và đối ngoại. Tại Trung

Quốc có hai chuỗi chỉ huy: Một để điều hành kinh tế do Thủ tướng Lý Cường nắm, và một để

đảm bảo an ninh quốc gia do Thái Kỳ nắm. (Xi’s chief of staff Cai Qi is symbol of powerful

court,” Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, March 30, 2023).

Tuy không thể đổ lỗi cho Tập Cận Bình đã gây ra các vấn đề lớn trong cơ cấu kinh tế Trung

Quốc, nhưng ông Tập phải chịu trách nhiệm về thất bại khi đối phó với các vấn đề đó. Ông Tập

đã điều hành kém để Trung Quốc không đối phó được với đại dịch làm ảnh hưởng đến kinh tế

trong nhiều năm. Ông Tập đề xướng chiến lược “phối hợp quân sự với dân sự” đã thúc đẩy Mỹ

tăng cường sàng lọc đầu tư và kiểm soát xuất khẩu. Các biện pháp hạn chế của phương Tây làm

Trung Quốc tốn kém hơn khi phát triển công nghệ mới.

Tóm lại, Tập Cận Bình tuy không tạo ra “quả bom nổ chậm” về kinh tế, nhưng ông đang “rút

ngắn ngòi nổ”. Phản ứng của ông Tập là đối phó với các thách thức bằng cách “cố thủ về chính

trị và kinh tế”. Đó là một nghịch lý tai hại làm cho kinh tế Trung Quốc suy thoái. Nhưng phương

Tây không muốn thấy Trung Quốc suy sụp, vì khủng hoảng kinh tế ở Trung Quốc sẽ có hệ quả

xấu đến thị trường toàn cầu. (Who Killed the Chinese Economy? Zongyuan Zoe Liu, Michael

Pettis, Adam Posen, Foreing Affairs, October 3, 2023).


7


Xây dựng lòng tin

Theo Derek Grossman (RAND) Washington muốn lôi kéo Hà Nội vào chiến lược Ấn Độ Dương

-Thái Bình Dương để đối phó với Trung Quốc, và muốn thử xem Việt Nam sẵn sàng tham gia

vào chiến lược này tới đâu. Tuy có một số hạn chế trong mối quan hệ được nâng cấp, nhưng

cũng có nhiều cách để Mỹ và Việt Nam mở rộng hợp tác. (Can Vietnam Help America Counter

China? Derek Grossman, Foreign Affairs, October 6, 2023).

Đối tác chiến lược toàn diện Viêt-Mỹ nhằm nhắn nhủ Trung Quốc về sức mạnh răn đe của mối

quan hệ đó, chứ không phải tạo ra một khuôn khổ thực tế để Việt Nam tăng cường hợp tác an

ninh với Mỹ. Washington tuy đang cân nhắc bán cho Hà Nội một số vũ khí hiện đại, trong đó có

máy bay F-16, nhưng trước mắt Việt Nam chắc không muốn nhập nhiều thiết bị quân sự đắt tiền

của Mỹ, hoặc có các hình thức hợp tác an ninh mới với Mỹ.

Việt Nam chắc không muốn Mỹ triển khai và luân chuyển lực lượng quân sự trên lãnh thổ của

mình như với Philippines, trong bối cảnh xảy ra xung đột Mỹ-Trung trong tương lai. Gần đây,

Trung Quốc đã xây dựng để có thể triển khai lực lượng của họ tại căn cứ hải quân Ream ở

Campuchia. Trung Quốc còn chặn dòng chảy của sông Mekong từ thượng nguồn bằng các đập

thủy điện được xây dựng ở Trung Quốc, Lào và Campucia.

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ bán dẫn ở Việt Nam sẽ tăng cường vị thế của Hà Nội

trong chuỗi cung ứng toàn cầu về chất bán dẫn, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn vào công nghệ

sáng tạo và đầu tư vào các ngành chiến lược như năng lượng tái tạo. Mỹ sẽ giúp Việt Nam cơ

hội tiến sâu và mở rộng hợp tác an ninh nhằm tăng cường khả năng nhận biết về hàng hải để có

thể phát hiện và theo dõi hoạt động của Trung Quốc trên biển.

Sau khi Việt Nam và Mỹ nâng cấp quan hệ, hai bên nhất trí tăng cường chia sẻ thông tin về

Trung Quốc. Điều có chứng tỏ Việt Nam ngày càng lo ngại về sự quyết đoán của Bắc Kinh.

Trung Quốc càng hung hăng thì họ càng tạo cơ hội để Việt Nam tăng cường quan hệ với Mỹ.

Việc quan trọng nhất mà Chính quyền Biden có thể làm là tiếp tục xây dựng lòng tin với Hà

Nội. Nhiều người Mỹ vẫn muốn can thiệp vào nội bộ Việt Nam, và nhiều người Việt vẫn lo ngại

Mỹ và đồng minh phương Tây ủng hộ “diễn biến hòa bình”.

Theo Richard Haass (CFR) quan hệ Mỹ-Trung đang xấu đi. Không thấy triển vọng hai nước sẽ

hợp tác đối phó với những thách thức cấp bách ở khu vực hay toàn cầu trong tương lai. Trung

Quốc đang đứng trước các thách thức kinh tế chủ yếu do nội bộ, nhưng hệ quả của nó có thể tác

động xấu đến tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Vì vậy, lãnh đạo Trung Quốc có thể hành động quyết

đoán hơn ở nước ngoài để đánh lạc hướng trước những khó khăn kinh tế trong nước. (The new

world disorder, Richard Haass, ASPI, 26 September 2023).

Hiện nay, có hai quan điểm cho rằng Mỹ và Trung Quốc khó tránh được xung đột. Một là thuyết

“Cái bẫy Thucydides” của Graham Allison (Harvard). Hai là thuyết “Peak China” cho rằng sức

mạnh kinh tế và quân sự của Trung Quốc đã lên đến tột đỉnh, trong khi Mỹ cần nhiều năm mới

tăng cường được sức mạnh quân sự. Trung Quốc có thể chiếm Đài Loan trước khi cán cân lực

lượng ở Châu Á thay đổi bất lợi cho họ. Nhưng cả hai thuyết đó không thuyết phục. Tổng thống

Biden đã nói, “Trung Quốc quá yếu để xâm lược Đài Loan”.

Lời cuối

Nhiều tập đoàn công nghệ Mỹ đã và đang đến Việt Nam, như Intel, Amkor, Qualcomm, Nvidia,

Microsoft, Space X, Meta, synopsys...Hà Nội đang chuyển hướng từ các ngành sử dụng lao

động giản đơn như may mặc và lắp ráp điện tử, sang các ngành công nghệ cao như bán dẫn và

trí tuệ nhân tạo. Hà Nội sắp khánh thành “Trung Tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia” (NIC).


8

Nhưng muốn đón “đợt bùng nổ đầu tư nước ngoài thứ tư”, Việt Nam phải đào tạo được 30.000-

50.000 kỹ sư và chuyên gia về bán dẫn và công nghệ số.

CSP là bước ngoặt không chỉ giúp Việt Nam “biến nguy thành cơ”, mà còn là cầu nối giúp

Trung Quốc cải thiện quan hệ với Mỹ. Việt Nam tiến xa được đến đâu còn phụ thuộc vào nội

lực. Theo Bộ trưởng TT-TT Nguyễn Mạnh Hùng “ngành bán dẫn cần 10.000 kỹ sư mỗi năm,

nhưng Việt Nam chỉ đáp ứng được 20%”. Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung (CIEM) cho rằng “môi

trường kinh doanh không thuận lợi”. Nếu không khắc phục được tình trạng quan chức tham

nhũng và thiếu trách nhiệm, Việt Nam sẽ mất nốt cơ hội.

Tham khảo

1. In his parting words, Li Keqiang warns that ‘heaven is watching’, Katsuji Nakazawa, Nikkei

Asia, March 9, 2023.

2. Xi’s chief of staff Cai Qi is symbol of powerful court,” Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, March

30, 2023

3. Remarks by National Security Advisor Jake Sullivan on Renewing American Economic

Leadership at the Brookings Institution, the White House, April 27, 2023

4. Xi Jinping Is Trying to Adapt to Failure, Neil Thomas, Foreign Policy, July 24, 2023

5. China’s Road to Ruin, Michael Bennon and Francis Fukuyama, FA, August 22, 2023

6. Hanoi’s American Hedge, Hương Le Thu, FA, September 12, 2023

7. Biden administration detects red flags in Xiconomics, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia,

September 14, 2023

8. Vietnam and Washington’s “De-risking” Strategy: It’s the Economy, Stupid, Nguyen Khac

Giang, Fulcrum, 15 September 2023

9. Military elders put silent pressure on Xi at Beidaihe, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia,

September 21, 2023

10. High-Tech Supply Chains and US-Vietnam Upgrade, Mercy Kuo, Diplomat, September 25,

2023

11. The new world disorder, Richard Haass, ASPI, 26 September 2023

12. Why Xi Jinping Doesn’t Trust His Own Military, Joel Wuthnow, FA, September 26, 2023

13. Third man of Beidaihe offers clue behind China’s turmoil, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia,

September 28, 2023

14. The Dysfunctional Superpower, Robert Gates, FA, September 29, 2023

15. Who Killed the Chinese Economy? Zongyuan Zoe Liu, Michael Pettis, Adam Posen, FA,

October 3, 2023

16. China and America are not destined for war, Joseph Nye, ASPI, 3 October 2023

17. Will Xi’s Military Modernization Pay Off? David Finkelstein, FA, October 4, 2023

18. Inside Xi Jinping’s great military purge, Katsuji Nakazawa, Nikkei Asia, October 5, 2023


9


19. Can Vietnam Help America Counter China? Derek Grossman, FA, October 6, 2023

20. China, Vietnam Prepare for Possible Xi Visit to Hanoi in Next Month, Reuters, October 6,

2023

21. This Is What America Is Getting Wrong About China and Taiwan, Oriana Skylar Mastro,

NYT, October 16, 2023

22. China Military Power Report (CMPR), Department of Defense, October 19, 2023

23. What America Wants From China, Ryan Hass, FA, October 24, 2023

24. Is Xi Jinping worried that the death of Li Keqiang will cause unrest? FA, October 27, 2023

25. Li Keqiang Lived and Died in Xi Jinping’s Shadow, James Palmer, FP, October


    NQD. 30/10/2023

Thứ Năm, 30 tháng 12, 2021

Việt Á chỉ là phần nổi của tảng băng chìm

BÀI VIẾT MỚI CỦA NHÀ NGHIÊN CỨU QUAN HỆ QUỐC TẾ NGUYỄN QUANG DY:

  • Việt Á chỉ là phần nổi của tảng băng chìm
    Tác giả: Nguyễn Quang Dy
    Câu chuyện Việt Á là chủ đề nóng. Nếu bạn vào google gõ từ “Việt Á”, sẽ ra cả đống thông tin, đọc mỏi mắt và đau đầu. Dư luận lên án Việt Á tham lam trục lợi trước nỗi đau và sinh mạng của người dân - “ăn của dân không từ cái gì”. Nhưng Việt Á chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”. Chặt được cái vòi này thì con bạch tuộc sẽ mọc ra cái vòi khác kinh khủng hơn. Đó là con quái vật “thân hữu” (cronyism) được nuôi dưỡng bởi các nhóm lợi ích. Nói cách khác, đó là căn bệnh ung thư mãn tính đã di căn nhiều nơi, đặc biệt là y tế.
    Theo dòng sự kiện
    Tháng 10/2019, Nguyễn Minh Hùng (cựu Chủ tịch, kiêm TGĐ VN Pharma) đã bị tòa tuyên án 17 năm tù vì tội buôn bán thuốc giả để chữa bênh (ung thư), trị giá khoảng 151 tỷ đồng, gây thiệt hại cho người bệnh 50,6 tỷ đồng. CQĐT đã kết luận đằng sau sai phạm của VN Pharma có trách nhiệm của lãnh đạo Bộ Y Tế. Thứ trưởng Bộ Y tế Trương Quốc Cường đã bị bắt tạm giam để điều tra về việc “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”.
    Tháng 4/2020, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Y khoa Nguyễn Nhật Cảm (cựu Giám đốc CDC Hà Nội) và Nguyễn Ngọc Nhất (cán bộ Công ty Phát triển Khoa học Vitech), đã bị bắt để điều tra về các vi phạm quy định đấu thầu hệ thống Realtime PCR tự động, “gây hậu quả nghiêm trọng”. Hai ông Cảm và Nhất đã bắt tay với nhau nâng giá hệ thống PCR lên 7 tỷ đồng để bán cho CDC Hà Nội, và sau đó đã chi 15% “hoa hồng” cho ông Nguyễn Nhật Cảm.
    Cũng tháng 4/2020, PGS-TS Nguyễn Quốc Anh (cựu Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai) và Phạm Đức Tuấn (Giám đốc Công ty Công nghệ y tế BMS) đã bị truy tố vì bắt tay với nhau lắp đặt hệ thống robot Rosa tại Bệnh viện Bạch Mai. Ông Tuấn thừa nhận rằng tổng giá trị hệ thống robot Rosa gồm cả chi phí vận chuyển, lắp đặt cho đến khi vận hành chỉ mất 7,4 tỷ đồng, nhưng họ đã hợp thức hóa thủ tục định giá robot Rosa lên đến 39 tỷ đồng.
    Ngày 17/2/2020, Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh đã ký phê duyệt đề án Nghiên cứu và chế tạo bộ sinh phẩm Real Time PT-PCR & RT PCR đầu tiên “made in Vietnam” để phát hiện virus SARS-CoV-2 do “Học Viện Quân Y chủ trì, phối hợp với công ty Việt Á thực hiện”. Bộ KH & CN đã nghiệm thu “thần tốc” đề tài (3/3/2020) và đề nghị Bộ Y tế cấp phép. Ngay hôm sau (4/3/2020), Bộ Y tế đã “thần tốc” cấp phép lưu hành cho bộ xét nghiệm này. Đó là một quy trình nghiên cứu khoa học “thần tốc”, chắc chỉ có ở Việt Nam.
    Báo chí lề phải dẫn nguồn Bộ KH&CN thông báo bộ xét nghiệm của Việt Á “đã được WHO chấp thuận” (số đăng ký EUL 0524-210-00) và “Bộ Y tế Anh cấp chứng chỉ tiêu chuẩn chất lượng châu Âu”. Thông tin này đăng trên website của Bộ KH&CN (26/4/2020), vừa được gỡ (20/12/2021). Việt Á không chỉ được Bộ Y Tế và Bộ KH&CN đỡ đầu, mà còn được Vingroup tiếp sức. Khi lập VinBioCare (3/6/2021), Vingroup góp 69%, Việt Á 30%, bà Thu Hương 1%. VinBioCare được Arcturus Therapeutics của Mỹ nhượng quyền sản xuất vaccine Mỹ. Nhưng Phan Quốc Việt đã rút khỏi VinBioCare, như “ve sầu thoát xác”.
    Theo báo chí, từ tháng 2 đến tháng 11/2021, CDC Hải Dương đã hợp thức ký kết và thanh toán cho Việt Á 5 hợp đồng cung cấp vật tư, thiết bị y tế, với tổng số 151 tỷ đồng. Trong vụ này, Giám đốc CDC Hải Dương Phạm Duy Tuyến được Việt Á “lại quả” 30 tỷ đồng (20%). Việt Á được độc quyền cung cấp bộ xét nghiệm cho 62/63 tỉnh/thành. CDC Hải Dương là ví dụ điển hình (case study). Nhiều CDC tại các tỉnh/thành khác chắc khó thoát, nếu mở rộng điều tra như Thủ tướng chỉ đạo. Giám đốc CDC Nghệ An Nguyễn Văn Định đã được triệu tập vì nhận “lại quả” của Việt Á. Nhưng họ chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”.
    Trách nhiệm của hai Bộ
    Theo thông tin của Bộ Y Tế và Bộ KH&CN, test kit của Việt Á “có hiệu suất gấp 4 lần nhưng giá chỉ bằng 1/4 so với test kit tương tự của nước ngoài”. Tháng 3/2021, Việt Á đã được tặng Huân chương Lao động hạng 3 do “thành tích xuất sắc trong việc nghiên cứu, chế tạo và ứng dụng sinh phẩm Real-time RT-PCR phát hiện virus SARS-CoV-2”. Từ một kẻ vô danh tiểu tốt, CEO của Việt Á đã biến thành “đại gia”, trước khi trở thành tội phạm. Liệu lãnh đạo Bộ Y Tế, Bộ KH&CN, và Học Viện Quân Y có vô can trong vụ việc này?
    Với giấy phép “thần tốc” của Bộ Y tế, bộ xét nghiệm của Việt Á được bán cho 62 tỉnh/thành. Bộ Y tế cũng công bố giá bộ xét nghiệm của Việt Á là 470.000 đồng, làm cơ sở cho các địa phương tham chiếu để mua của Việt Á. Tháng 4/2020, Bộ KH&CN cũng thông báo chính thức trên cổng thông tin điện tử của Bộ là test kit của Việt Á “đã được WHO chấp thuận” (trong khi WHO chưa từng chấp thuận). Đây là “sơ xuất” do Bộ KH&CN nhầm lẫn, hay cố tình đánh tráo khái niệm, biến việc “WHO cấp mã số” thành “WHO chấp thuận”.
    Theo Bộ Y tế, “Tất cả các sản phẩm cấp phép đều được đánh giá đạt yêu cầu, đáp ứng tiêu chuẩn, chất lượng của Việt Nam và đảm bảo đúng theo các quy định hiện hành” (luôn “đúng quy trình!”). Trong khi Bộ Y tế viện dẫn Luật Giá: “trang thiết bị y tế và sinh phẩm xét nghiệm không thuộc danh mục mặt hàng phải quản lý giá”, thì Việt Á đã nâng giá bộ xét nghiệm để bán cho các bệnh viện và cơ quan phòng chống dịch trên cả nước, thu về ít nhất 4.000 tỷ đồng và chi khoảng 800 tỷ đồng để “lại quả” cho các đối tác có liên quan.
    Dư luận báo chí chính thống cũng như các trang mạng xã hội đã phản ứng mạnh về cách lý giải của Bộ Y tế. Dư luận cho rằng bộ này đang “lấp liếm”, “ngụy biện”, và “phủi tay”. Trong những ngày qua, nhiều người đã truy tìm những thông tin từ đầu năm ngoái khi Bộ KH & CN và Bộ Y Tế đã “thần tốc” cấp phép và quảng bá cho bộ xét nghiệm Covid-19 của Việt Á, làm cho doanh thu của công ty Việt Á tăng gấp 6 lần trong năm 2020. Nhưng dù sao Việt Á chỉ là “phẩn nổi của tảng băng chím”, và Phan Quốc Việt chỉ là quân tốt để thí.
    Theo báo Pháp Luật (21/12/2021), Việt Á được chỉ định thầu ở 62 tỉnh/thành trên cả nước (gần như độc quyền), trong khi năng lực thực sự của công ty này là một dấu hỏi chưa làm rõ. Vậy trách nhiệm của Bộ Y tế và Bộ KH & CN đến đâu trong đại án này? Việt Á chi “hoa hồng” 30 tỉ đồng (20%) cho Giám đốc CDC Hải Dương, trong khi các giám đốc CDC khác (như Nghệ An) còn đang chờ điều tra. Nhưng thế lực nào đứng sau tiếp tay cho Việt Á chiếm vị thế “độc quyền” để trục lợi, bất chấp tính mạng và tài sản của nhân dân?
    Nhiều người cho rằng Bộ Y tế không thể “vô can” khi bộ này có vai trò chính trong việc ban hành nhiều công văn thúc ép xét nghiệm “thần tốc” và “trên diện rộng”. Chính Bộ Y Tế đã giới thiệu với các tỉnh/thành và các đơn vị y tế liên quan mức giá được thổi lên 470.000 đồng/bộ xét nghiệm, để họ phải mua của Việt Á. Dư luận tại Việt Nam cho rằng Phan Quốc Việt và công ty Việt Á không thể dễ dàng lừa đảo và bán hàng với giá cao nếu không có sự tiếp tay, thậm chí là “bảo kê” của ít nhất là Bộ Y tế và Bộ Khoa học & Công nghệ.
    Thay lời kết
    Trong bối cảnh “khủng hoảng y tế toàn cầu” do đại dịch Corona gây ra, Việt Á là một loại “sân sau” được các nhóm lợi ích thân hữu dựng lên để trục lợi, như “phần nổi của tảng băng chìm”. Cải cách thể chế chậm sẽ tạo điều kiện cho các nhóm lợi ích thao túng chính sách và lũng đoạn thể chế. Chúng tham lam và vô cảm, nâng giá thiết bị và vật tư y tế phục vụ xét nghiệm, làm các doanh nghiệp và người dân khốn cùng phải trả giá cao hơn để bị ngoáy mũi. Vì lợi ích nhóm, chúng bất chấp nỗi thống khổ và sinh mạng của hàng triệu người dân.
    Trong giai đoạn đầu “chống dịch như chống giặc”, Việt Nam đã nổi lên như một ngôi sao thành công về kiểm soát dịch, làm cho người dân tin tưởng, đồng thuận, và thế giới khâm phục. Nhưng sang giai đoạn sau khi đại dịch bùng phát rộng với biến thể mới Delta khó kiểm soát, Việt Nam bất lực và bộc lộ nhiều yếu kém. Từ đứng đầu, nay Việt Nam tụt xuống đứng cuối, trong đó có vai trò không nhỏ của Việt Á. Bộ xét nghiệm để trục lợi đã góp phần làm mất lòng tin của người dân và gây khó khăn cho việc kiểm soát dịch bệnh. Tham nhũng chính sách là một tội ác tồi tệ nhất, và nhóm lợi ích y tế cũng nguy hiểm không kém biến thể Delta.
    Tham khảo
    1. Chủ nghĩa cộng sản thân hữu tại Trung Quốc, Minxin Pei, NYT, October 17, 2014
    2. Lợi ích nhóm và chủ nghĩa tư bản thân hữu - cảnh báo nguy cơ, Vũ Ngọc Hoàng, Dân Trí, 02/06/2015
    3. Chủ nghĩa thân hữu ăn sâu bám rễ và đầu tư nước ngoài chệch hướng, NQD, Viet-studies, 20/6/2020
    4. Scandal Việt Á: Đâu là đầu bạch tuộc? VOA, 20/12/2021
    5. Đã đến lúc dẹp loạn sân sau trong lĩnh vực y tế, VNN, 20/12/2021
    6. Thấy gì qua vụ Việt Á? Dương Quốc Chính, Tiếng Dân, 20/12/2021
    7. Hai bộ đã ở đâu khi WHO từ chối phê duyệt test kit của Việt Á? KTSG, 20/12/2021
    8. Phải công khai chất lượng kit xét nghiệm Covid 19 của Việt Á, NLĐ, 21/12/2021
    9. Có thế lực nào trải đường cho Việt Á hay không? Pháp Luật, 21/12/2021
    10. Bốn câu hỏi cần được giải đáp về vụ Việt Á, Luật Khoa, 22/12/2021
    NQD. 23/12/2021

Chủ Nhật, 28 tháng 11, 2021

Đài Loan là cục xương khó nuốt

 

Bài mới của Nhà nghiên cứu độc lập về Quan hệ Quốc tế NGUYỄN QUANG DY mới gửi cho chủ blog. (Nguyễn Vĩnh Blog)

-----

Đài Loan là cục xương khó nuốt


Tác giả: Nguyễn Quang Dy


Kẻ nhân nhượng cho cá sấu ăn với hy vọng nó sẽ ăn thịt mình cuối cùng(an appeaser is someone who feeds a crocodile hoping it will eat him last – Churchill).  

Gần đây, câu hỏi Trung Quốc có đánh chiếm Đài Loan không và bao giờ, làm giới nghiên cứu đau đầu và dư luận lo ngại, nhưng vẫn chưa có lời giải thỏa đáng, và các giả thuyết vẫn chưa rõ ràng. Trong thế giới “hậu chiến tranh lạnh” (Mỹ-Xô) hay “chiến tranh lạnh kiểu mới” (Mỹ-Trung), yếu tố “bất định” (uncertain) và “khó lường” (unpredictable) ngày càng tăng, làm cho điều chỉnh chiến lược thời Trump và thời Biden vẫn chưa hoàn chỉnh. 

Trung Quốc muốn gì

Cố tổng thống Nixon trước khi mất đã ví Trung Quốc như “Frankenstein”. Trung Quốc đã trỗi dậy mạnh mẽ và quyết đoán không chỉ vì ý chí của chính họ, mà còn được Mỹ và đồng minh khuyến khích và nhân nhượng (appeasement). Qua mấy đời tổng thống Mỹ, họ đã ngộ nhận về Trung Quốc và theo đuổi chủ trương “can dự” (engagement). Trong khi Obama “tránh rủi ro” (risk aversion) thì Biden “mập mờ chiến lược” (strategic ambiguity).   

Hai năm qua, Mỹ đã sa vào khủng hoảng y tế do đại dịch Covid-19 làm tám mươi vạn người chết, và khủng hoảng chính trị mà đỉnh điểm là vụ chiếm nhà Quốc Hội (6/1/2021). Tập Cận Bình đã tranh thủ thời cơ củng cố quyền lực, mà đỉnh điểm là “nghị quyết lịch sử” được Trung Ương 6 thông qua, không chỉ khẳng định quyền lực của Tập như “Hoàng đế Trung Hoa, mà còn tăng cường áp lực ở Biển Đông và eo biển Đài Loan để nắn gân Mỹ.

Tại cuộc họp Trung Ương 6 (khóa 19), với sự hỗ trợ của Chủ tịch Quốc hội Lật Chiến Thư, Tập Cận Bình đã áp đảo được tiếng nói phản kháng và kiểm soát được tình hình. Nhưng theo nhà bình luận chính trị Ngụy Kinh Sinh (24/11/2021), thì đó chỉ là tuyên truyền bên ngoài, còn bên trong tranh luận rất gay gắt. Vụ 500 ý kiến phản đối đã đẩy đấu tranh quyền lực bên trong “cái hộp đen” Trung Quốc lên cao trào mới. Nói cách khác, Tập Cận Bình muốn nâng một tảng đá nhưng tảng đá đó lại đập vào chân ông ta, nên tiến thoái lưỡng nan.

Các chuyên gia cho rằng Tập Cận Bình đã chuẩn bị hậu trường để trở thành “Hoàng đế Trung Hoa” một khóa nữa (vào năm 2022), nên ông có thể muốn chinh phục Đài Loan làm viên ngọc cho “vương miện của mình”. Nếu chiến tranh lạnh kiểu mới kèm theo “chiến tranh nóng” thì Đài Loan là nơi dễ xảy ra nhất. Tuy xung đột là rủi ro, nhưng Tập Cận Bình cho rằng lúc này là cơ hội tốt nhất, hơn là chờ mười năm nữa. (Will Xi move on Taiwan? History warns he might: Niall Ferguson, Mikio Sugeno, Nikkei Asia, September 10, 2021).

Trong một cuốn sách mới xuất bản, David Shambaugh (George Washington University) đánh giá lại năm lãnh đạo đã dẫn dắt Trung Quốc từ 1949 đến nay. Đó là Mao Trạch Đông (1949-1976), Đặng Tiểu Bình (1979-1989), Giang Trạch Dân (1989-2002), Hồ Cẩm Đào (2002-2012), và Tập Cận Bình (2012-đến nay). Tuy chặng đường dẫn Tập Cận Bình đến khóa thứ 3 có vẻ rộng mở, nhưng đằng sau hậu trường, những người chống đối suy nghĩ khác. (China Leaders: from Mao to now, David Shambaugh, Polity Press, October 2021).

Chính sách của Tập Cận Bình đang gây tranh cãi. Khi Đại hội 20 càng gần, thì căng thẳng về chính trị ngày càng cao. Từ đầu năm đến nay, lãnh đạo Đảng đã thanh trừng lực lượng cảnh sát, an ninh, viện kiểm sát, và trấn áp những nhà tư bản lớn (như Jack Ma). Nhiều người coi “nghị quyết lịch sử” mới được thông qua là một bước cốt yếu để đưa Tập Cận Bình vào “ngôi đền của Đảng”. Trong khi người Trung Quốc lo lắng về Tập Cận Bình tập trung quá nhiều quyền lực, thì các lãnh đạo trẻ hơn thất vọng vì thiếu chuyển giao quyền lực.

Mỹ và đồng minh muốn gì

Theo Elbridge Colby (nguyên phó trợ lý bộ trưởng bộ quốc phòng dưới thời Trump), Trung Quốc đã dành 25 năm qua để xây dựng quân đội hiện đại nhằm đánh chiếm Đài Loan, nên họ có thể hành động vào năm 2025. Để tránh xung đột, Mỹ phải hành động nhanh hơn và ưu tiên giúp Đài Loan tăng cường năng lực quốc phòng để răn đe Bắc Kinh. Mỹ cần thay thế chủ trương “mập mờ chiến lược” bằng cam kết mạnh hơn với Đài Loan. (The Fight for Taiwan Could Come Soon, Elbridge Colby, Wall Street Journal, October 27, 2021). 

Đô đốc Philip Davidson (nguyên tư lệnh vùng Indo-Pacific) cho rằng Trung Quốc chưa sẵn sàng chiếm Đài Loan trước năm 2027, và không có bằng chứng nào cho thấy họ định “đánh úp” (sneak attack). Trung Quốc hy vọng gây áp lực ngày càng mạnh về ngoại giao, kinh tế, và quân sự với Đài Loan sẽ giúp Quốc Dân Đảng (thân Bắc Kinh) giành thắng lợi trong bầu cử tổng thống vào năm 2024. Nhưng, nếu phó tổng thống Lại Thanh Đức (thân Mỹ) thắng thì Trung Quốc có thể buộc phải chọn giải pháp quân sự. (Taiwan is safe until at least 2027, but with one big caveat, Derek Grossman, Nikkei Asia, November 10, 2021).

Sau cuộc gặp Mỹ-Trung đầy kịch tính ở Anchorage (19/3), hai bên đều muốn giảm nhiệt bằng một cuộc gặp cấp cao. Tiếp theo điện đàm giữa Biden và Tập (9/9) Jake Sullivan (cố vấn an ninh quốc gia) gặp Dương Khiết Trì (phụ trách đối ngoại) tại Thụy Sỹ (26/10) để thu xếp cuộc gặp cấp cao (15/11). Hội đàm kéo dài ba tiếng rưỡi, tuy trao đổi nhiều chủ đề khác như thương mại và nhân quyền, nhưng Đài Loan vẫn là chủ đề nóng nhất.

Tuy trước mắt (bên ngoài) hai bên có vẻ hạ nhiệt vì Biden và Tập là “bạn cũ”, nhưng về lâu dài (bên trong) mâu thuẫn vẫn còn nguyên. Trong khi Biden nhấn mạnh sự cần thiết phải thiết lập “một số đảm bảo thông thường” để tránh hiểu lầm dẫn đến xung đột ngoài ý muốn, Tập Cận Bình không có một thỏa hiệp đáng kể nào. (Biden and Xi Discuss Taiwan Trade and Human Rights: Live Updates, New York Times, November 16, 2021).

Gần đây, quan điểm về Trung Quốc của Úc đã thay đổi nhiều và phân hóa sâu sắc. Theo Peter Jennings (ASPI Executive Director), “bảo vệ Đài Loan là sống còn đối với an ninh của Úc”, và “còn quá sớm để chịu đầu hàng Trung Quốc”. Nhưng Huge White (Lowy Institute) lại cho rằng phải tránh chiến tranh vì cái giá của chiến tranh cao hơn nhiều so với phải sống dưới trật tự khu vực do Trung Quốc dẫn đầu. Đó là một quan điểm trái chiều. (Too soon to be waving the White flag on China, Peter Jennings, ASPI, November 24, 2021).

Paul Keating (cựu thủ tướng Úc) cũng cho rằng lập trường chính thức của Úc không nên giúp Đài Loan vì đó là “vấn đề nội bộ” của Trung Quốc. Keating không chỉ ngộ nhận về “nhân nhượng”, mà còn bi quan về sự thay thế. Nhân nhượng được đề xuất nhằm tránh xung đột, tuy trong trường hợp Đài Loan không dễ xảy ra. (Paul Keating may be the Grand Appeaser but is he wrong? Simon Cotton, Lowy Interpreter, 24 November 2021).

Đài Loan và Biển Đông

Trong bối cảnh đó, Đài Loan và Việt Nam vẫn lo ngại “lịch sử sẽ lặp lại” nếu Mỹ-Trung thỏa thuận riêng sau lưng họ. Đó có thể là lý do Việt Nam vẫn chưa vội nâng cấp quan hệ với Mỹ lên “đối tác chiến lược”, nhưng là lý do để Nhật và Việt Nam nâng quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng lên một “cấp độ mới”.  Tại cuộc gặp cấp cao ở Tokyo (23/11) giữa thủ tướng Nhật Fumio Kishida và thủ tướng Việt Nam Pham Minh Chính, hai bên đã ra tuyên bố chung “cực lực phản đối những ý đồ đơn phương thay đổi nguyên trạng tại khu vực”.    

Theo một báo cáo của CNAS (26/10), Trung Quốc có thể chiếm đảo Ba Bình (Taiping hay Pratas) tại Biển Đông và biến nó thành một tiền đồn. Mỹ không chỉ cần bảo vệ Đài Loan, mà còn phải ngăn xung đột leo thang ra ngoài Biển Đông. Các nhà phân tích cho rằng Mỹ có thể chơi trò “chọi gà” (chicken game) với Trung Quốc tại Ba Bình, nhưng thiếu Nhật hỗ trợ thì Mỹ và Đài Loan yếu thế, làm Lầu Năm Góc khó xử. (In Taiwan war game, few good options for US to deter China, Dan Lamothe, Washington Post, October 26, 2021).

Trong cuốn sách “Hindsight, Insight, Foresight: Thinking about Security in the Indo-Pacific (do Alexander Vuving chủ biên và APCSS xuất bản (9/2020), Vuving lập luận rằng Biển Đông tuy có thể gặp nguy hiểm, nhưng khó rơi vào “bẫy Thucydides” như giáo sư Graham Allison cảnh báo, vì Biển Đông theo luật chơi “chọi gà” (chicken game) chứ không theo luật chơi “thế lưỡng nan của người tù” (prisoner’s dilemma) . Nói cách khác, nếu Đài Loan cũng theo luật chơi “chọi gà” như Biển Đông thì cũng có thể tránh được “bẫy Thucydides”.

Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc đe dọa Đài Loan. Trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần trước (1995-1996) Mỹ đã triển khai hai nhóm tác chiến tàu sân bay tới khu vực, buộc Trung Quốc phải xuống thang. Tổng thống Thái Anh Văn đã tuyên bố, “Đài Loan đứng trên tuyến đầu của cuộc tranh chấp toàn cầu giữa nền dân chủ và nền độc tài. Nếu Đài Loan thất bại, thì đó sẽ là một thảm họa cho hòa bình và dân chủ. (Taiwan and the Fight for Democracy, Tsai Ing-wen, Foreign Affairs, November/December 2021).

Kurt Campbell (Asia-Pacific Coordinator) phát biểu tại Institute of Peace (19/11) đã nhấn mạnh, “Ấn Độ là một đối tác chủ chốt” (a key fulcrum player) trên trường quốc tế và “Việt Nam là một quốc gia thiết yếu” (a critical swing state) tại Indo-Pacific. Ấn Độ và Việt Nam đứng đầu danh sách các nước thiết yếu sẽ định hình tương lai Châu Á”. Lãnh đạo Mỹ và Việt Nam cần làm quen, và chia sẻ tầm nhìn chiến lược thực sự”. (India and Vietnam will define the future of Asia, says Kurt Campbell, Ken Moriyasu, Nikkei, November 20, 2021).

Theo Derek Grossman (RAND’s senior defense analyst), trong khi chính quyền Joe Biden có thể tiếp tục đà tích cực trong quan hệ song phương với Việt Nam, thì vẫn chưa rõ Hà Nội muốn điều gì cụ thể từ Washington để giúp họ đối phó với Bắc Kinh một cách hiệu quả. Trong khi cố gắng cân bằng giữa hai siêu cường, Việt Nam tuy muốn tăng cường quan hệ an ninh quốc phòng nhưng còn ngại “đối tác chiến lược” với Mỹ. (What Does Vietnam Want from the US in the South China Sea? Derek Grossman, Diplomat, January 4, 2021).  

Thay lời kết

Tóm lại, Trung Quốc không bao giờ từ bỏ ý đồ thâu tóm Đài Loan vì “lợi ích cốt lõi”, kể từ khủng hoảng Kim Môn, Mã Tổ (1958) đến khủng hoảng eo biển Đài Loan (1995-1996). Trong khi Trung Quốc trỗi dậy thành một siêu cường, thì Đài Loan cũng đã phát triển thành một cường quốc hiện đại bậc trung. Đài Loan là một cục xương khó nuốt hơn nhiều so với Hong Kong, không chỉ vì nó có tiềm lực kinh tế và quân sự đáng kể, mà còn được Mỹ, Nhật và các nước đồng minh khác bảo vệ, vì những lợi ích sống còn trong khu vực.    

Nếu Mỹ quyết tâm bảo vệ Đài Loan thì phải tăng cường khả năng “răn đe kết hợp” (integrated deterrence), và điều chỉnh chủ trương “mập mờ chiến lược” để giúp Đài Loan đối phó hiệu quả hơn với Trung Quốc. “Mập mờ chiến lược” không đem lại “ổn định chiến lược”, mà chỉ duy trì “khoảng lặng trước một cơn bão”. Washington đã điều chỉnh chiến lược dưới thời Trump, và nay tiếp tục điều chỉnh chiến lược dưới thời Biden. Nhưng quá trình điều chỉnh chiến lược của Washington để đối phó với Bắc Kinh đến nay vẫn chưa hoàn chỉnh. 

Bắc Kinh gia tăng sức ép với Đài Loan chủ yếu để nắn gân Mỹ và củng cố quyền lực của Tập. Nếu muốn đánh úp Đài Loan họ không cần “rung cây dọa khỉ” như “bên miếng hố chiến tranh” (brinkmanship). Biden gặp Tập (15/11) trước khi Mỹ có Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS) và Chiến lược Quốc phòng (NDS). Đã mười tháng qua, nhóm đặc nhiệm liên ngành của Ely Ratner vẫn chưa soạn xong chiến lược đối phó với Trung Quốc. Trong ván cờ lớn Mỹ-Trung, hai bên vẫn đang chơi cờ thế (hedging) tại eo biển Đài Loan và Biển Đông.     

Tài liệu tham khảo

1.  What Does Vietnam Want from the US in the South China Sea? Derek Grossman, Diplomat, January 4, 2021 

2. Will Xi move on Taiwan? History warns he might: Niall Ferguson, Mikio Sugeno, Nikkei Asia, September 10, 2021

3. China Leaders: from Mao to now, David Shambaugh, Polity Press, October 2021

4. In Taiwan war game, few good options for US to deter China, Dan Lamothe, Washington Post, October 26, 2021

5. The Fight for Taiwan Could Come Soon, Elbridge Colby, Wall Street Journal, October 27, 2021 

6. Taiwan is safe until at least 2027, but with one big caveat, Derek Grossman, Nikkei Asia, November 10, 2021

7. Biden and Xi Discuss Taiwan Trade and Human Rights: Live Updates, New York Times, November 16, 2021

8. India and Vietnam will define the future of Asia, says Kurt Campbell, Ken Moriyasu, Nikkei Asia, November 20, 2021).

9. Too soon to be waving the White flag on China, Peter Jennings, ASPI, November 24, 2021

10. Paul Keating may be the Grand Appeaser but is he wrong? Simon Cotton, Lowy Interpreter, November 24, 2021

11. Taiwan and the Fight for Democracy, Tsai Ing-wen, Foreign Affairs, November/December 2021

NQD. 27/11/2021

 

Thứ Hai, 7 tháng 6, 2021

Mỹ - Nga - Trung trong định hình trật tự thế giới mới

 Từ lâu nay 3 nước lớn Mỹ, Trung Quốc và Nga luôn tồn tại mối "liên hệ tay ba", nó dựa vào nhau và lợi dụng lẫn nhau nhằm chống hoặc cản trở với nước thứ 3 kia. 

Sau chiến tranh thế giới thứ 2, được coi là thời kỳ chiến tranh lạnh kéo khá dài, mối quan hệ Nga - Trung Mỹ chủ yếu là liên minh Nga - Trung một bên và Mỹ một bên (thế giới 2 cực). Sau chiến tranh lạnh, thế giới bước vào toàn cầu hóa mối quan hệ tay 3 kia vận hành trong một tế giới đa cực, trong đó Mỹ hoăc Trung hoặc Nga đều có những lợi ích riêng, tính toán riêng, không còn liên kết 2 nước (Nga và Trung) chống lại Mỹ như thời kỳ trước.

Vào lúc này (từ 1972, nhất là từ 1977 khi Trung Quốc ngồi vào ghế Ủy viên thường trực Hội đồng Bao )do sự vươn lên mạnh mẽ của Trung Quốc (chính là do Mỹ "tạo điều kiện" cho quá trình này) nên sự đối đầu giữa 2 cường quốc này ngày càng tăng cao và sâu sắc, trong khi đó Nga yếu thế hơn (về kinh tế nhưng lại có quả đấm quan sự rất mạnh) nên lúc này Trung Quốc tìm cách liên kêt theo một cách mới. Hình thành lên liên minh tạm thời Nga - Trung cản mũi Mỹ. Song mặt khác, do thế mạnh dẫn đầu (nhìn chung) của Mỹ trên nhiều lĩnh vực nên Nga và Mỹ cũng biết cách quan hệ với nhau để giành lợi thế trước Trung Quốc. Tóm lại mối quan hệ tay 3 thời toàn cầu hóa này hết sức đa dạng và phức tạp trong một thế giới chuyển biến hết sức mạnh mẽ. 

Dưới đây là bài viết phân ích khá sâu sắc đăng trên tạp chí đối ngoại The Diplomat số đầu tháng 6/2021 vừa qua. Bản tiếng Việt đăng trên trang mạng Nghiên cứu Quốc tế.

-----     

Mỹ - Nga - Trung trong định hình trật tự thế giới mới

Từ khi Chiến tranh Lạnh nổ ra giữa thế kỷ 20, cục diện giữa ba nước lớn là Mỹ, Trung Quốc, Nga (Liên Xô trước đây) luôn đóng vai trò chi phối trật tự quan hệ quốc tế. Từ những năm Xô – Trung hòa thuận, cho tới thời khắc lịch sử Nixon tới Trung Quốc, quan hệ tay ba ấy luôn là hai nước này đi với nhau để chống nước kia.

Quan hệ ngày càng nồng ấm giữa Moscow và Bắc Kinh lúc này, như một cách ứng phó lại chính sách cạnh tranh chiến lược của Washington, cho thấy xu hướng cũ trong cục diện tay ba đang tiếp tục hiện hữu. Tuy nhiên, những đặc điểm mới ngày càng phức tạp đòi hỏi cần có thêm những đánh giá trước khi có thể đưa ra nhận định về quan hệ Mỹ – Trung – Nga.

Quan hệ Mỹ – Trung dường như đã rơi vào vòng xoáy cạnh tranh chiến lược không thể đảo ngược, “Chiến tranh Lạnh 2.0” đã trở thành khái niệm ngày càng phổ biến khi nhắc tới sự đối đầu giữa hai nước.

Tuy nhiên, trong khi một số đặc điểm của cạnh tranh chiến lược hiện đại khá tương đồng với Chiến tranh Lạnh của thế kỷ 20, kỷ nguyên toàn cầu hóa của thế kỷ 21 đồng nghĩa đối đầu Washington – Bắc Kinh không diễn ra trong trật tự hai cực, mà là trật tự thế giới đa cực. Trong bối cảnh ấy, lợi ích đan xen phức tạp giữa các nước sẽ ảnh hưởng tới gần như mọi khía cạnh của cuộc đối đầu.

Trong trật tự đa cực hiện nay, dù có sự nổi lên của Liên minh châu Âu, Ấn Độ, Nhật Bản hay một số nước khác, quyền lực chủ yếu vẫn tập trung vào bộ ba cũ, trong đó Mỹ và Trung Quốc ở hai cực. Cực còn lại thuộc về Nga.

Dù mô hình nhân khẩu học và sức mạnh kinh tế cho thấy Moscow không còn đủ sức duy trì vị thế siêu cường toàn cầu, kho vũ khí hạt nhân và sức mạnh quân sự của Nga, cùng chính sách ngoại giao quyết liệt và hiện diện ở nhiều điểm nóng toàn cầu vẫn giúp Điện Kremlin ngồi chung mâm với hai cực còn lại của bộ ba.

Liên kết Nga – Trung

Những năm gần đây, khi Mỹ gia tăng áp lực lên các đối thủ chiến lược, Nga và Trung Quốc cũng mở rộng hợp tác song phương giữa hai nước tại các cơ chế đa phương.

Bằng cách phối hợp chặt chẽ, Bắc Kinh và Moscow cùng nhau đối trọng lại ảnh hưởng của Washington tại các diễn đàn đa phương, cản trở một trật tự quốc tế do Mỹ dẫn dắt.

Tuần trước, trong cuộc điện đàm với Chủ nhiệm Văn phòng Ủy  ban Công tác Ủy ban Công tác đối ngoại Trung ương ĐCS Trung Quốc - ông Dương Khiết Trì, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã thốt lên rằng quan hệ song phương hai nước đang ở giai đoạn “tốt đẹp nhất trong lịch sử”.

Xu hướng này dĩ nhiên không bị các học giả cũng như giới hoạch định chính sách bỏ qua, đặc biệt ở Washington. Giới chức Mỹ, bất kể dưới thời Trump trước đây hay thời Biden hiện nay, thường xuyên báo động về mối liên kết ngày càng mật thiết giữa Nga và Trung Quốc.

Mới nhất, trong bản báo cáo có tên “Các xu hướng toàn cầu 2040”, cộng đồng tình báo Mỹ đánh giá Moscow và Bắc Kinh “nhiều khả năng tiếp tục liên kết” trong tương lai. Câu hỏi là liên kết này sẽ được duy trì theo cách nào?

Một mặt, liên kết Nga – Trung không nên bị coi chỉ có tính tạm thời, bất kể hai nước tồn tại những vấn đề chưa thể giải quyết. Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa Nga và Trung Quốc dựa trên khuôn khổ hợp tác lâu đời, với một mục tiêu chiến lược rõ ràng đã tồn tại thông qua hai văn kiện có từ 1997 và 2001.

Chừng nào hai nước vẫn tiếp tục mâu thuẫn với Mỹ và phương Tây, họ sẽ vẫn có động lực vượt qua những tồn tại trong quá khứ, phối hợp thúc đẩy một trật tự quốc tế có lợi hơn.

Mặt khác, quan hệ đối tác này vẫn tồn tại những giới hạn. Dù chung mục tiêu chống lại Mỹ và trật tự quốc tế do phương Tây dẫn dắt, Nga và Trung Quốc không chia sẻ những lợi ích tương đồng để duy trì hợp tác tự nhiên, bền vững.

Đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế, sự khác biệt ngày càng thể hiện rõ giữa một bên là nền kinh tế đơn sơ, phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên của Nga, với bên kia là nền kinh tế đa dạng, hiện đại của Trung Quốc.

Một trong những lợi ích kinh tế song trùng lớn giữa hai nước là năng lượng. Nga cần một thị trường xuất khẩu ổn định để bù đắp thiệt hại vì bị phương Tây cấm vận. Trong khi đó, Bắc Kinh cần đa dạng hóa nguồn cung năng lượng, tránh rủi ro trong cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ.

Công bằng mà nói, dù Nga và Trung Quốc đang duy trì quan hệ bền vững và sâu rộng, độ bền liên kết giữa hai nước vẫn phụ thuộc vào chính sách của Mỹ.

Tờ báo nhà nước Trung Quốc Global Times mới đây thậm chí đánh giá quan hệ gần gũi giữa Nga và Trung Quốc là hệ quả từ hành vi chèn ép từ “Mỹ và các nước đồng minh chủ chốt”.

Vậy điều gì sẽ xảy ra khi “hành vi chèn ép” nói trên biến mất?

Không còn cục diện “hai chọi một”

Điều đáng lưu ý là, dù Nga và Trung Quốc đều có mâu thuẫn với Mỹ, không nước nào sẵn sàng đánh liều với nguy cơ đổ vỡ hoàn toàn quan hệ với nền kinh tế lớn nhất thế giới. Vào những thời điểm quan trọng, hợp tác với Mỹ luôn được ưu tiên.

Bằng chứng là những sự kiện như Mỹ mở đường cho Trung Quốc gia nhập WTO năm 2001, hay khi chính quyền Barack Obama – Dmitry Medvedev thúc đẩy tái khởi động quan hệ giai đoạn 2009-2011, những lúc ấy, quan hệ song phương Moscow – Bắc Kinh dường như trở thành thứ yếu.

Cho đến tận ngày nay, tâm lý bài Hoa, bài Nga, cùng nhận thức về mối đe dọa từ hai nước này nhắm vào vị thế siêu cường của Mỹ, đã dẫn đến chính sách cạnh tranh chiến lược của Washington với cả Moscow và Bắc Kinh.

Nhưng cạnh tranh chiến lược trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay có những khác biệt cơ bản với cuộc đối đầu mang tính một mất một còn trong Chiến tranh Lạnh, nơi các liên kết gần như đồng nghĩa với quan hệ liên minh.

Chính yếu tố này, cùng thực tế Mỹ không đủ nguồn lực cần thiết để xung đột toàn diện với đồng thời cả Nga và Trung Quốc, là lý do Washington không loại bỏ hoàn toàn hợp tác với hai đối thủ.

Tuy nhiên, bởi Trung Quốc ngày càng vươn lên trở thành đối thủ về hệ thống chính trị – xã hội với Mỹ, chính quyền Tổng thống Joe Biden hiện ưu tiên hợp tác với Moscow trong lĩnh vực mà hai bên có lợi ích chung.

Những chính sách cứng rắn với Nga vẫn còn đó, nhưng phần lớn chỉ còn mang tính biểu tượng, chủ yếu để thỏa mãn những lực lượng chống Moscow trong nội bộ Mỹ.

Hai bên đã đạt được những kết quả thực sự trong hợp tác song phương, như việc gia hạn hiệp định kiểm soát vũ khí New START, hay cuộc điện đàm sớm được tổ chức giữa lãnh đạo hai nước sau khi ông Biden nhậm chức, cũng như việc Mỹ không trừng phạt đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2 từ Nga sang châu Âu.

Tất cả những thành tựu ấy cho thấy một mục tiêu bao quát Washington theo đuổi, như Ngoại trưởng Antony Blinken miêu tả, là “mối quan hệ ổn định và dễ đoán hơn” với Nga.

Lúc này, động lực trong quan hệ tay ba đang diễn ra theo chiều hướng rất đáng chú ý. Trong khi cạnh tranh Mỹ – Trung là cục diện dường như không thể thay đổi, cả hai đều tìm cách lôi kéo Nga.

Mỹ tiếp tục tập hợp các đồng minh và đối tác quanh một trật tự thế giới dựa trên luật lệ, với Trung Quốc và Nga đóng vai “phản diện”. Trong cục diện ấy, Bắc Kinh có nhiều lợi thế hơn để lôi kéo Moscow.

Dù vậy, Mỹ vẫn nắm trong tay những con bài có thể sử dụng trong quan hệ với Nga, mà đáng chú ý nhất là ảnh hưởng của Washington ở châu Âu – vũ đài có lẽ là quan trọng nhất trong chính sách đối ngoại của Điện Kremlin.

Nói cách khác, động lực quan hệ giữa ba nước lúc này không phải là “hai chọi một”, thế trận dường như thiên về hướng “một chọi một” giữa Mỹ và Trung Quốc, cộng với sự hiện diện của Nga song hành cùng đối đầu ấy.

Không giống như những liên minh bền chặt của Chiến tranh Lạnh, những liên kết trong thời hiện đại cho phép các quốc gia linh hoạt hơn.

Vì thế Nga lúc này có quyền lựa chọn vị trí phù hợp, đồng thời làm việc với cả Mỹ và Trung Quốc, thay vì bị bó buộc đứng hẳn về một phe như Trung Quốc trong Chiến tranh Lạnh.

Hai hằng số, một biến số

Trong xu thế toàn cầu hóa ổn định, cùng chênh lệch sức mạnh ngày càng gia tăng giữa Mỹ – Trung so với Nga, hình hài hiện tại của quan hệ ba bên sẽ tiếp tục tồn tại trong những năm tới.

Mỹ và Trung Quốc, những siêu cường về sức mạnh tổng hợp mắc kẹt trong cuộc cạnh tranh chiến lược dài hạn, sẽ là “hằng số” của trật tự thế giới hiện đại. Trong khi đó, Nga chính là một “biến số”.

Moscow sẽ không tìm cách đối đầu với Washington hay Bắc Kinh. Thay vào đó, Nga sẽ tận dụng tối đa những đòn bẩy mà nước này có, khai thác cuộc đối đầu giữa hai siêu cường để thu được lợi ích cho mình.

Về phần mình, trong khi tập trung các nguồn lực cho cạnh tranh với Trung Quốc, Mỹ sẽ tìm cách ổn định quan hệ với Nga, giữ cho liên kết Moscow – Bắc Kinh ở mức có thể kiểm soát, đảm bảo Điện Kremlin không làm đảo lộn cân bằng quyền lực giữa bộ ba, cũng như tránh thay đổi trật tự thế giới.

Hội nghị thượng đỉnh giữa Tổng thống Biden và người đồng cấp Putin tới đây sẽ là cơ hội để Washington đặt ra những điều kiện rõ ràng cho quan hệ hợp tác với Nga, vừa không khiến các đồng minh châu Âu bối rối, vừa giữ nguyên các thông điệp tổng thể từ trước đến nay của Washington trong quan hệ với Moscow.

Tương tự, Trung Quốc sẽ tiếp tục tập trung vào cạnh tranh với Mỹ, đồng thời làm sâu sắc thêm quan hệ với Nga.

Bắc Kinh có thể thúc đẩy quan hệ gần gũi giữa hai nhà lãnh đạo, biến chúng thành những liên kết lợi ích mới, cũng như những nỗ lực chung chống lại Mỹ tại các diễn đàn đa phương. Thậm chí, Trung Quốc có thể đưa ra những sáng kiến kinh tế hấp dẫn để dần lôi kéo Nga vào quỹ đạo của mình.

Mặt khác, Bắc Kinh sẽ không tìm cách đối đầu trực diện với Washington, thay vào đó là theo đuổi hợp tác trong các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, Covid-19, hay chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Với Nga, điều then chốt là tiếp tục duy trì vị trí của nước này trong thế cục giữa bộ ba, bất chấp ngày càng bị bỏ xa về kinh tế. Điều này đồng nghĩa Moscow phải tận dụng vị thế “biến số” của mình trong tương tác với hai cực còn lại, khiến Bắc Kinh và Washington phải nhượng bộ.

Nhưng, lòng tự hào dân tộc vốn có, cùng sự thiếu vắng lòng tin chiến lược với Trung Quốc và Mỹ, sẽ hạn chế phạm vi hợp tác đặc biệt trong các không gian mà Nga coi là vùng ảnh hưởng truyền thống của nước này như Đông Âu hay Trung Á.

Tác động khu vực và toàn cầu

Về tổng thế, động lực trong cạnh tranh giữa ba cường quốc mang tới cả cơ hội và thách thức cho các quốc gia nhỏ và tầm trung.

Nếu quan hệ bộ ba được kiểm soát phù hợp, phát triển theo hướng dễ đoán định và hạn chế đối đầu, ba cường quốc sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi để các nước bên ngoài đồng thời hợp tác với mỗi cực của bộ ba mà không phải luôn lo lắng quan sát thái độ của hai cực còn lại.

Mặt khác, nếu căng thẳng leo thang, đối đầu tiếp diễn, phá vỡ sự cân bằng của quan hệ bộ ba và đẩy cạnh tranh chiến lược thành cuộc chiến ý thức hệ, các quốc gia bên ngoài cuối cùng sẽ buộc phải chọn phe. Toàn cầu hóa nhiều khả năng sẽ không để kết quả này xảy ra, nhưng nguy cơ thì luôn hiện hữu và không thể bị xem nhẹ.

Trong khi châu Âu và Trung Đông sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng nổi bật với cả Trung Quốc, Mỹ và Nga, thì Ấn Độ – Thái Bình Dương đang nổi lên là vũ đài cho cạnh tranh giữa các cường quốc, đặc biệt khi xu thế xoay trục kinh tế và quân sự từ phương Tây sang phương Đông ngày càng rõ nét.

Đa phần các quốc gia trong khu vực đã từng là một phần trong các cuộc xung đột vũ trang giữa các cường quốc, một số nước thậm chí phải chống lại các cường quốc.

Dù mỗi nước có lợi ích riêng biệt, tất cả đều coi duy trì hòa bình là ưu tiên an ninh quốc gia. Vì thế, trong khi các nước hoan nghênh cạnh tranh nước lớn giúp Ấn Độ – Thái Bình Dương phát triển thịnh vượng hơn, không quốc gia nào muốn đánh đổi lại bằng an ninh và ổn định khu vực.

Bởi vậy, các quốc gia đều mong đợi quan hệ bộ ba phù hợp với lợi ích của khu vực. Điều này đồng nghĩa với tôn trọng các cơ chế khu vực như ASEAN, coi các quốc gia trong khu vực là những đối tác thực sự có chung lợi ích, thay vì con tốt địa chính trị, cũng như kiến tạo hơn nữa cho hòa bình, an ninh và thịnh vượng của khu vực.

Nếu bộ ba có thể kiềm chế cạnh tranh, đối đầu nhau trong khi chấp nhận lợi ích hợp pháp của các nước khác, tranh giành ảnh hưởng nhưng tạo điều kiện cho hợp tác vì lợi ích chung, khi đó cạnh tranh giữa các cường quốc sẽ là điều được khu vực đón nhận.

Nguồn: The Diplomat, 04/06/2021 (bài The Modern China-Russia-US Triangle)

2 NĂM VỪA RỒI TÔI KHÔNG CẬP NHẬT "BLOG NGUYỄN VĨNH". THỜI KỲ NÀY TÔI TÍNH CẬP NHẬT BÀI VỞ (bài tôi viết hoặc tôi ...