Trưa nay, 14/6 (10/5 ÂL) là ngày Giỗ đầu của Nhà ngoại giao Trần Quang Cơ. Anh em chúng tôi được bác Trần Thị Vượng, vợ bác Cơ, mời đến dự đã gọi nhau cùng đến thắp hương tưởng nhớ bác Trần Quang Cơ, một nhà ngoại giao lớn - nhân cách lớn.
Ngay cuối giờ chiều, người bạn viết trong nhóm là anh Nguyễn Quang Dy đã gửi cho blog tôi bài viết dưới đây; và anh nói trong điện thoại là tôi nên đưa ngay lên blog vào hôm nay thì điều đó càng ý nghĩa - như một nén hương thắp lên nhớ Anh Cơ (lứa làm công tác ngoại giao chúng tôi vẫn gọi khi xưng hô thân tình với bác Trần Quang Cơ như vậy).
Xin trân trọng giới thiệu với bà con trên mạng và bạn bè đọc blog.
Vệ Nhi
----
“Bài này tôi viết để viếng vong linh anh Trần Quang Cơ nhân ngày giỗ đầu như một nén tâm hương tưởng nhớ một đồng nghiệp và bậc đàn anh đáng kính có khí phách kiên cường và nhân cách chính trực hiếm người có được”.
Tâm
trạng một dân tộc & dấu hiệu một cơn bão tố
“Cuộc sống bắt đầu khi nỗi sợ kết thúc - Life begins where fear ends” (Osho)
Tác giả: Nguyễn
Quang Dy
Gần đây ngày càng có nhiều dấu hiệu bất thường về
tâm trạng của cộng đồng dân tộc. Nó giống như những dấu hiệu của một cơn bão tố
hay sóng thần. Nếu đúng vậy, thì đây là một vấn đề lớn chứ không nhỏ. Phủ nhận
hay bưng bít thông tin về một cơn bão tố hay sóng thần là dại dột như tự sát tập
thể. Không phải chỉ các chính khách hay thương gia mà cả các nhà tâm lý xã hội
học cũng cần quan tâm, vì hệ quả khôn lường của nó. Người ta có thể tháo ngòi một
quả bom nổ chậm chứ không thể tháo ngòi một cơn bão tố hay sóng thần. Đài Khí
tượng Thủy văn (như Ban Tuyên giáo) chỉ có thể dự báo hay cảnh báo, chứ không
thể ngăn chặn hay đối phó được với thảm họa môi trường hay khủng hoảng xã hội.
Hãy thử điểm lại vài dấu hiệu điển hình gần đây.
Bàn thờ ngày giỗ đầu Nhà ngoại giao Trần Quang Cơ (ảnh: Hiệu Minh)
Từ
đám cháy Bình Dương và Vũng Áng
Có nhiều nguyên nhân, nhưng nói một cách dễ hiểu, tâm
trạng dân chúng như đám cỏ khô. Đối với hàng vạn công nhân làm việc trong các
doanh nghiệp nước ngoài thì chống Tàu đổng nghĩa với chống giới chủ, vì họ bị
bóc lột và đối xử bất công, nhưng không được bênh vực. Tâm trạng đó của dân
chúng không phải chỉ có ở Việt Nam mà có ở khắp nơi. Nhưng đám cỏ khô ở Việt
Nam dễ cháy hơn vì vai trò công đoàn mờ nhạt. Vì vậy, khi tham gia TPP chính phủ
Việt Nam phải chấp nhận vai trò công đoàn độc lập như một cơ chế mới.
Đến
biểu tình “cá cần biển sạch, dân cần minh bạch”
Thực ra, thái độ phản ứng của dân chúng hiện nay là
muốn tham gia (xây dựng) chứ không muốn chống đối (phá hoại). Họ bất bình chẳng
qua vì cuộc sống và môi trường sống bị đe dọa, trong khi chính quyền đáp ứng quá
chậm và quá ít (too little too late), thậm chí bị nghi ngờ là bao che cho nghi
phạm (Formosa). Tuy xu hướng giảm cực đoan trong phản ứng của dân chúng là một
dấu hiệu đáng mừng (như đang trưởng thành), nhưng xu hướng gia tăng bạo lực đàn
áp của chính quyền là một dấu hiệu đáng lo (như đổ thêm dầu vào lửa). Hành động
bưng bít thông tin, trì hoãn kết luận, tăng cường đàn áp bằng bạo lực, từ chối
quốc tế (Mỹ) giúp đỡ, làm cho chính quyền ngày càng bị cô lập và mất lòng dân. Nếu
không kịp thời tháo gỡ tình trạng bế tắc đó (như “standoff”) thì một cơn bão tố
hay sóng thần có thể ập tới.
Hiện
tượng Tạ Bích Loan và Tôn Nữ thị Ninh
Tại sao MC Tạ Bích Loan lại bị “ném đá” như vây? Đây
không chỉ đơn giản là “tại nạn nghề nghiệp” vì người làm chương trình chủ quan
không chuẩn bị kỹ hay kinh nghiệm truyền thông còn non kém, mà chủ yếu là do thái
độ (vô ý hay chủ ý) như châm lửa vào một đám cỏ khô chứa chất tâm trạng bức xúc
như bột lưu huỳnh. Format chương trình “60 phút mở” không tồi (bắt chước “60
Minutes” của CBS News), nhưng thái độ của MC Tạ Bích Loan và người phụ họa đã
biến nó thành một chương trình “60 phút đóng” (như “đấu tố” MC Phan Anh) làm
công chúng bất bình. Với tâm trạng bức xúc, công chúng sẵn sàng “ném đá” bất cứ
ai hoặc cái gì làm cho họ cảm thấy bị coi thường hay xúc phạm, như một dám cỏ
khô dễ cháy.
Tiếp theo Tạ Bích Loan là Tôn Nữ Thị Ninh. Cả hai đều
là “người của công chúng” (celebrity) nên khi làm công chúng thất vọng, họ càng
dễ bị “ném đá”. Có lẽ vấn đề của hai vị này không phải là trình độ mà là thái độ:
Không nên coi thường công chúng! Cần lưu ý dư luận phản ứng hai bài của bà Ninh
không phải là công chúng bình dân, mà hầu hết là trí thức (cả hai phía). Thái độ
phản ứng của họ khác với phản ứng của dân chúng đã từng đốt các doanh nghiệp Trung
Quốc (hay Đài Loan) tại Bình Dương và Vũng Áng trước đây. Với tâm trạng đầy bức
xúc, người ta có thể biến “Tôn Nữ” thành “Thị Ninh” (như một “coup de grace”)…
Và
những chuyện lạ khác…
Không biết do bức xúc hay vì lý do gì khác mà nhân
“ngày báo chí cách mạng Việt Nam”, tổng biên tập báo Petro Times đã đăng một
bài với cái tít gây sốc, “Nghề phóng viên là phải như con chó ấy” (Nguyễn Như
Phong, Petro Times, 10/6/2016). Ông Phong kết luận, “chó muốn giỏi thì cũng phải
nuôi dạy và phóng viên muốn giỏi thì ngoài năng khiếu trời cho, cũng phải được
dạy dỗ, rèn luyện tử tế. Và chó khôn nhờ chủ, muốn có phóng viên giỏi cũng phải
nhờ chủ”. Không biết đọc xong bài này có
bao nhiêu phóng viên muốn trả thẻ nhà báo?
Trong chương trình truyền hình trực tiếp của VTV2 (tối
11/6/2016) về lễ trao giải cuộc thi “những tấm gương bình dị mà cao quý” của
báo Quân đội Nhân dân, người ta thấy xuất hiện trên nền phông sân khấu bức
tranh cổ động “học tập trước tác Mao Trạch Đông”. Tuy chưa biết sự cố này là do
vô ý hay cố ý, nhưng nó lập tức lan truyền trên mạng và gây phản ứng mạnh, do
tâm trạng bức xúc của công chúng, như đám cỏ khô dễ bắt lửa.
Cùng ngày 11/6/2016, báo chí “lề phải” và “lề trái” đồng
loạt đưa tin “TBT Nguyễn Phú Trọng đã giao Ủy ban Kiểm tra TƯ chủ trì, phối hợp
với Ban Nội chính TƯ, Ban Tổ chức TƯ, Bộ Công an, Ban Cán sự Đảng bộ Công
thương, bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước, Ban Thi đua Khen thưởng TƯ, tỉnh ủy Hậu
Giang và Tập đoàn Dầu khí VN khẩn trương kiểm tra, xem xét, kết luận những nội
dung mà báo chí đã nêu đối với ông Trịnh Xuân Thanh, Phó chủ tịch Hậu Giang”…
Những nội dung TBT yêu cầu kiểm tra không chỉ là việc ông Thanh đi xe Lexus cá
nhân biển trắng đổi thành biển xanh mà còn là quá trình bổ nhiệm ông Thanh… Sau
Đại hội Đảng, phải chăng đây là phát súng khởi đầu cho chiến dịch “đả hổ diệt
ruồi” kiểu Việt Nam, mà điểm dừng hay hệ quả của nó chưa biết trước sẽ ra sao.
Hệ
quả không định trước
Một điều nữa cần lưu ý là các cuộc biểu tình tại Hà
Nội và Sài Gòn gần đây cho thấy tầng lớp trung lưu và trí thức (gồm cả quan chức)
không còn ngồi yên hay đứng ngoài cuộc, mà đã bắt đầu tham gia và xuống đường.
Có lẽ vấn đề bảo vệ môi trường và quyền bầu cử - ứng cử của công dân đã dẫn đến
phân hóa xã hội sâu sắc, bao gồm cả các tầng lớp trên. Không thể dễ dàng chụp
mũ nói rằng họ bị thế lực thù địch nào đó xúi dục. Đàn áp bằng bạo lực là một
sai lầm lớn, có thể dẫn đến một bước ngoặt mới (game changer).
Công chúng nghèo (công nhân và nông dân) có thể
không biết hoặc ít sự lựa chọn, nên dễ chấp nhận và cam chịu số phận. Nhưng tầng
lớp trung lưu và trí thức thì khác. Nếu quá bất bình và bất an, họ có thể bỏ ra
nước ngoài, đem theo tài sản. Con cái họ du học có thể không về nước. Chuyên
gia kinh tế Phạm Chi Lan có lần thốt lên, “lấy ai xây dựng đất nước đây?” Nhưng
chính con cháu hầu hết các quan chức lãnh đạo các cấp đều ở nước ngoài (nhưng
không phải Trung Quốc). Mặc dù họ có thể thân Tàu hay “chống Mỹ”, nhưng chẳng
quan chức nào cho gia đình sang Trung Quốc cư trú, mà chỉ đi Mỹ, Canada, Australia
hoặc Tây Âu…
Thực tế phong trào di cư như “bỏ phiếu bằng chân”
(và bằng tiền) đã và đang âm thầm diễn ra. Theo thống kê, dòng người và dòng tiền
từ Việt Nam (cũng như Trung Quốc) đang ra đi ồ ạt. 64% người giàu Trung Quốc
(có trên 1,6 triệu USD) đã hoặc định di cư ra nước ngoài. Trong 10 năm qua, 14.000
tỷ USD đã chạy khỏi Trung Quốc (riêng năm 2015 là 1.000 tỷ USD). Còn Việt Nam
thì sao? Năm 2015, riêng loại visa EB-5 (dành cho các doanh nhân muốn đầu tư và
định cư ở Mỹ) đã tăng vọt lên 17.662 suất (so với 6.418 suất năm 2014). Người
ta nói đồng tiền không những “biết nói” (money talks) mà còn “biết đi” (it walks).
Theo tiến sỹ Vũ Qung Việt, trong 6 năm (2008-2013) 33 tỷ USD đã chạy khỏi Việt
Nam bất hợp pháp…
Hai năm qua xu hướng này càng tăng nhanh, như một
nghịch lý đầy bi kịch của đất nước này. Trong bối cảnh ngân sách quốc gia đang bị
thâm hụt và khủng hoảng thiếu do bội chi ngân sách và nợ công quá nhiều, trong
khi nguồn vay ODA cạn kiệt, thì xu hướng này có thể là một thảm họa. Nhưng không
ai ngăn cản được người dân ra đi khi thực thẩm và nước uống không an toàn, khi
không khí bị ô nhiễm, khi các dòng sông và nước biển bị nhiễm độc làm tôm cá chết,
và các quyền cơ bản của người dân trong hiến pháp bị tước đoạt.
Đổi
mới thể chế hay là chết
Bối cảnh trong nước và quốc tế đang thay đổi, với
tam giác Mỹ-Trung-Việt đang chuyển động, từ khi Việt Nam quyết định ra nhập TPP
sau Đại hội Đảng XII, nhất là sau chuyến thăm Mỹ của TBT Nguyễn Phú Trong
(7/2015) và chuyến thăm Viêt Nam của TT Barack Obama (5/2016) với triển vọng đối
tác chiến lược Viêt-Mỹ. Vấn đề đặt ra hiện nay là muốn hay không Việt Nam buộc
phải đổi mới thể chế và tăng cường hợp tác với Mỹ, vì sự sống còn của nền kinh
tế (nguy cơ vỡ nợ) cũng như an ninh quốc gia (nguy cơ mất hết chủ quyền biển đảo).
Trong khi đó kinh tế Trung Quốc đang khủng hoảng và
suy tàn, có thể suy xụp nhanh hơn dự kiến. Một dấu hiệu mới là Tỷ phú George
Soros đang “tái xuất giang hồ” sau khi dự đoán Trung Quốc sẽ “hạ cánh cứng” (hard
landing). Thực ra Mỹ không sợ Trung Quốc quá mạnh, mà lại sợ Trung Quốc khủng
hoảng và sụp đổ, vì họ được lợi lộc nhiều hơn là thiệt hại khi kinh tế Trung Quốc
phát triển. Trung Quốc khủng hoảng sẽ đe dọa kinh tế Mỹ cũng như kinh tế toàn cầu,
với “cái bẫy phụ thuộc lẫn nhau” (economic co-dependency trap). Trong bối cảnh đó,
Việt Nam làm gì và đi về đâu, hay cứ đứng ngẩn ngơ tại ngã ba đường?
NQD.
14/6/2016
Tác giả Nguyễn Quang Dy (ngồi, phía trái ảnh)
Hàng đứng (phải qua): ĐS Trần Tam Giáp; Nhà văn hóa Hữu Ngọc; Họa sĩ-nhà thơ Đặng Khánh Cường.
Hàng ngồi (phải qua): ĐS Đinh Hoàng Thắng; Nhà báo Kim Dung/Kỳ Duyên; Tác giả Nguyễn Quang Dy.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét