Tác giả có độ lùi về thời gian để bình tĩnh nhìn lại sự kiện và những diễn biến từ tâm lý đến các hành động thường ngày của những người "ở cả 2 phía chiến tuyến trước kia" nên bài viết có giá trị nghiên cứu, dù nó được trình bày khá là ngắn gọn...
Cả 2 bản tiếng Việt và tiếng Anh đều là nguyên văn của tác giả gửi cho chủ Blog tôi. Xin trân trọng giới thiệu với bạn bè trên mạng...
Vệ Nhi
----
Hệ quả Chiến tranh
Tác giả: Nguyễn Quang Dy
“Vì chiến tranh bắt đầu trong đầu óc con người, chúng ta phải xây dựng cách bảo vệ hòa
bình ngay trong đầu óc con người.” (Lời nói đầu của Hiến chương UNESCO)
Câu chuyện hòa giải
Chiến tranh Việt Nam đã chấm dứt cách đây 40 năm, nhưng lòng hận thù vẫn chưa chấm dứt. Về
tâm lý, cuộc chiến vẫn còn đang diễn ra trong đầu óc nhiều người, vì sự cực đoan và cuồng tín đã
làm cho họ trở thành “tù binh của quá khứ”. Chiến tranh và bạo lực thường song hành với cực
đoan và cuồng tín, độc tài và tham nhũng.
Sau hơn hai thập kỷ, người Mỹ và người Việt Nam dù sao cũng đã hòa giải được với nhau, đã
bình thường hóa được quan hệ hai nước, và cố gắng hàn gắn vết thương chiến tranh. Tuy nhiên,
bóng ma chiến tranh Việt Nam vẫn còn ám ảnh đời sống chính trị và văn hóa của mỗi nước.
Ngày nay, hai nước thậm chí đang cố gắng trở thành đối tác chiến lược, trước sự trỗi dậy đầy
thách thức của Trung Quốc như một đám mây đen ở Đông Á.
Nhưng sau bốn thập kỷ, người Việt vẫn chưa hòa giải được với nhau, vẫn còn coi nhau như “kẻ
thù ảo”. Có lẽ vết thương nội chiến khó lành hơn nhiều. Các sử gia Mỹ nói rằng nước Mỹ phải
mất 50 năm mới thực sự hòa giải được cuộc nội chiến (chấm dứt tại Gettysburg). Liệu người
Việt phải mất bao nhiêu năm mới hòa giải được? Nếu không hòa giải được thì Việt Nam không
đủ sức mạnh để bảo vệ độc lập và chủ quyền của mình.
Cực đoan & cuồng tín
Có một số bài học cần tham khảo. Sau Thế chiến thứ II, người Mỹ và đồng minh thắng trận có
đủ lý do để trừng trị người Đức và người Nhật bại trận. Nhưng họ chỉ xét xử các tội phạm chiến
tranh tại tòa án quốc tế, chứ không trả thù hàng loạt. Người Đức và người Nhật đã đầu hàng và
hợp tác với người Mỹ (như đồng minh mới) để tái thiết đất nước của mình, vì họ đã quá hiểu cái
giá phải trả cho chủ nghĩa cực đoan và cuồng tín.
Khi nước Đức thống nhất (1990), người Tây Đức đã không phân biệt đối xử và miệt thị người
Đông Đức, mặc dù Đông Đức theo hệ tư tưởng và chế độ chính trị khác. Quá trình hòa giải và
thống nhất đã diễn ra khá êm thấm và mau chóng. Người Đức đã bỏ phiếu cho bà Angela Markel
làm thủ tướng mặc dù bà là người Đông Đức. Nay nước Đức đã thống nhất và mạnh hơn, vì
người Đức không còn cực đoan và cuồng tín.
Ở Việt Nam, những người cộng sản cực đoan và những người chống cộng cực đoan thực ra
chẳng khác gì nhau. Hầu hết bọn họ đều cuồng tín và độc tài, coi những ai khác quan điểm với
mình đều là “thù địch”. Sự cực đoan này là hệ quả của lịch sử lâu dài đầy phức tạp và một cuộc
chiến sai lầm không đáng có.
Phạm Xuân Ẩn, (“Điệp viên Hoàn hảo”) có kể lại một câu chuyện thú vị là một lần đến gặp trạm
trưởng CIA mới sang và được khuyên là phải cẩn thận với Ngô Đình Nhu. Ông Ẩn hỏi “tại sao?”
và được giải thích là ông Nhu có thể là cộng sản. Ông Ẩn về kể lại ngay câu chuyện đó với Ngô
Đình Nhu và ông Nhu phá ra cười. Ông Ẩn hỏi “tại sao toi lại cười?” và ông Nhu trả lời “có lẽ
nó nói đúng đấy…vì trước đây moi hay học bọn Viêt Minh”.
Tôi nhớ trong ngày kỷ niêm 30/4 tại Sài Gòn cách đây vài năm, một nhà báo già đã nhận xét
chua chát về hệ quả không định trước của cuộc chiến, “tại sao họ không nói toạc ra ngay từ đầu
là họ thích tất cả những thứ này?” Thật là bi hài kịch.
Cái giá của chiến tranh
Trong khi bóng ma Chiến tranh Việt Nam vẫn còn ám ảnh đời sống chính trị và văn hóa mỗi
nước, nó vừa là trở ngại vừa là lợi thế cho quan hệ hai nước. Dù muốn hay không, nhiều người
Mỹ vẫn bị ám ảnh và không quên được Viêt Nam (như một “hệ quả không định trước”).
Sự hủy diệt về vật chất chỉ là hệ quả trực tiếp của chiến tranh. Số lượng bom đạn khổng lồ đổ
xuống Việt Nam trong chiến tranh (cả Miền Bắc và Miền Nam) là quá đủ để đưa đất nước này
“trở về thời kỳ đồ đá” (Curtis LeMay, 1965).
Trong khi bom mìn chưa nổ vẫn gây ra thương vong bất ngờ cho những người dân vô tội, chất
độc Da Cam đã để lại những hậu quả dai dẳng và kinh khủng cho nhiều thế hệ người Việt.
Nhưng tư duy thời chiến mới là hậu quả khó thay đổi, nhất là đối với những người Việt đã quen
với chiến tranh liên miên gần suốt cuộc đời, dù trực tiếp hay gián tiếp. Chiến tranh đã để lại một
gánh nặng cực đoan trong lòng họ (như “tù binh của quá khứ”).
Cuộc chiến còn tiếp diễn
Hình ảnh giao thông ở Hà Nội (hay Việt Nam) là hình ảnh giao thông thời chiến. Mọi người đều
vội vã như “đi sơ tán”. Không ai nhường ai, như trong một cuộc tranh đấu một mất một còn. Đó
là một não trạng và tâm thức chiến tranh, như một thói quen xấu. Con số thương vong về giao
thông hiện nay không kém con số thương vong trong thời chiến. Trong 6 ngày nghỉ Tết 2015, có
199 người chết và 326 người bị thương vì tai nạn giao thông.
Hình ảnh phá hủy nhà cửa trên đường Bưởi (Hà Nội) hiện nay, để làm đường mới, cũng như
những gì diễn ra trên đường Yên Phụ trước đây, để bảo vệ đê, không khác gì hỉnh ảnh Hà Nội bị
tàn phá trong chiến tranh (như bị ném bom). Hay hình ảnh phản cảm về Hà Nội hàng năm đào
vỉa hè lên để lát lại, là những ví dụ về não trạng thời chiến.
Tại sao tình trạng bạo lực ngày càng gia tăng trong xã hội? Đi đâu cũng thấy bạo lực, từ nông
thôn đến thành thị, từ người dân đến cảnh sát, từ đường phố đến trường học và công viên. Não
trạng bạo lực là một di chứng của chiến tranh, như một bệnh tâm thần.
Vụ Hà Nội quyết định chặt hạ 6700 cây xanh, gây phản kháng trong dư luận gần đây, cũng là
một biểu hiện của não trạng thời chiến. Hành động bạo lực và cực đoan không phải chỉ đối với
con người, mà còn đối với cả thiên nhiên và môi trường sống. Thói quen hủy hoại không cân
nhắc đến tương lai, là một thói quen thời chiến.
Muốn loại bỏ não trạng chiến tranh và bạo lực, phải từ bỏ cực đoan và cuồng tín.
NQD. 30/4/2015
(Nguyễn Quang Dy, Harvard Nieman Fellow, 1993)
----
The Legacy of War
“Since wars begin in the minds of men, it is in the minds of men that the defenses of peace
must be constructed.” (Preamble to UNESCO Constitution)
The saga of reconciliation
The Vietnam War ended 40 years ago, but the animosity and hatred did not. Psychologically, the
war still rages on in the minds of many people, as extremism and fanaticism have turned them
into “prisoners of the past”. War and violence often go hand in hand with extremism and
fanaticism, dictatorship and corruption.
After over two decades, the Americans and Vietnamese somehow have managed to reconcile and
normalize relations with each other and tried to heal the wounds of war. However, the ghost of
the Vietnam War still haunts the political and cultural life of each nation. Today, the two nations
are even trying to become strategic partners, in face of the challenging rise of China as a long
and dark shadow over East Asia.
Yet, after 4 decades the Vietnamese have failed to reconcile and still considered each other as
“virtual enemy”. Perhaps, the wounds of a civil war are much harder to heal. American historians
said it had taken America 50 years to reconcile the civil war (ended at Gettysburg). How many
years do the Vietnamese need to reconcile? Without reconciliation, Vietnam would not be strong
enough to protect its independence and sovereignty?
Extremism & fanaticism
There are a few lessons to learn from. After the Second World War, the Americans and allies had
good reasons to punish the defeated Germans and Japanese. But they only tried war criminals at
the International Tribunal, and did not take revenge en masse. The Germans and the Japanese
surrendered and cooperated with the Americans (as new allies) for their national reconstruction,
as they have learned the price to pay for extremism and fanaticism.
When Germany was reunited (1990) the West Germans did not really discriminate and insult the
East Germans, although East Germany followed a different ideology and political system. The
process of reconciliation and unification took place rather smoothly and quickly. The Germans
voted for Angela Markel as their Chancellor though she was an East German. Now Germany has
been united and stronger as the Germans are no longer extremist and fanatical.
In Vietnam, both the communist extremists and anti-communist extremists are almost the same,
as most of them are fanatics and dictators who would consider anyone having a different point of
view as “the enemy”. This extremism is an outcome of a long and complex history and a wrong
war that should not have taken place.
Phạm Xuân Ẩn (the “Perfect Spy”) told an interesting story that he once talked to a new CIA
station chief in Saigon, who advised him to be careful with Ngô Đinh Nhu. Ẩn asked “why?”
and was told that Nhu might be a commie. Ẩn then told Ngô Đình Nhu of the story and Nhu
burst into laughter. Ẩn asked “why do you laugh?” and Nhu replied “he might be right… I used
to learn from the Viet Minh”.
I remember during an April 30 celebration in Saigon a few years ago, one old-hand journalist
commented ironically on the unintended legacy of the war, “why the hell didn’t they tell us back
then they loved all this?” It’s really a melodrama.
The prices of war
While the ghost of the Vietnam War is still hunting the political and cultural life of each nation,
this is both a liability and an asset for the relationship. Like it or not, many Americans have been
obsessed with and could not forget Vietnam (as an “unintended consequence”).
The physical destruction was a direct consequence of the war. The huge tonnage of bombs
dropped in Vietnam during the war (both the North and the South) was more than enough to turn
this country “back to the Stone Age” (Curtis LeMay, 1965).
While unexploded ordnance still causes unexpected casualties to innocent civilians, Agent
Orange has left prolonged and terrible consequences to generations of Vietnamese.
Yet, the mindset of war is the hardest to change, especially for Vietnamese who have been
exposed, directly or indirectly, to the long and repeated wars, for most of their life. The war has
left a baggage of extremism in their heart and mind (as “prisoners of the past”).
The war goes on
The image of traffic in Hanoi (or Vietnam) is the image of war-time traffic. Everyone is in a
hurry as in an “evacuation”. Nobody gives way, as in a life and death struggle. This is a state of
mind and psychology of war, as a bad habit. The casualty of traffic now is no less than that of
war. Within 6 days of Tet (Lunar New Year) 2015, there were 199 deaths and 326 injuries as a
result of traffic accidents.
The image of housing destruction along Bưởi road (in Hanoi) right now for a new road project,
as well as what had happened along Yên Phụ road earlier for dyke protection, is like the image of
war-time destruction (by bombing). Or the repugnant image of Hanoi turning the sidewalks
upside-down every year for repavement is an example of war-time state of mind.
Why has violence been rising in our society? Violence is seen everywhere, from the city to the
countryside, from citizens to the police, from the streets to the schools and public parks. The
violent state of mind is a residual of war, as a psychic symptom.
Hanoi’s decision to cut down 6700 trees, which provoked popular protests recently, is another
sign of war-time state of mind. The acts of violence and extremism are not only directed at
people but also at nature and living environment. The habit of destruction without consideration
of the future is a war-time habit.
To get rid off a war-time state mind, extremism and fanaticism must be given up.
NQD. April 30, 2015.
(Nguyen Quang Dy, Harvard Nieman Fellow, 1993)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét