Mekong và chuyện gà có đẻ trứng vàng, hay...?
Chuyện về con sông Mekong-Cửu Long lâu nay thật khó dứt khỏi đầu óc mình. Bởi nó vừa từ ấn tượng mạnh mà mấy năm trước đi thăm Lào với buổi đi thuyền trên sông xem câu cá khó có thể lặp lại. Vừa lại là có dịp biên soạn một cuốn đặc san về cái dòng Mekong hữu nghị này nên ký ức bài vở tranh ảnh đẹp vẫn như còn giữ nguyên trong tâm trí...
Cho nên suốt vài năm nay, cứ mỗi khi ai nhắc đến, hoặc vào lúc báo chí truyền thông rộ lên câu chuyện bên Lào định làm thủy điện lớn Xayaburi… là lòng thấy lo lắng, có sự bồn chồn băn khoăn đến khó tả. Chả lẽ rồi những cánh đồng bất tận trồng lúa gạo, các miệt vườn hoa trái xum xuê bên dòng sông Tiền sông Hậu mà khá nhiều lần mình đã đi qua và ngắm nghía mê hồn với ống kính máy ảnh..., tới một lúc nào đó biến mất đi hoặc biến dạng để không còn như thế nữa thì... buồn nào chịu nổi.
Nhưng rồi lắm lúc nghĩ, thôi thì “suy bụng ta ra bụng… mình!”, người ta làm điện là để có tiền, phát triển kinh tế đất nước của người ta, nó đâu có gì sai trái! Chỉ có điều ở đây, Mekong là con sông lớn đâu chỉ chảy vòng vèo trong một đất nước bạn. Mà nó chảy qua tới 6 quốc gia, nó là một con sông quốc tế thực sự. Cái đường thoát khối nước khổng lồ ra biển Đông của nó là chảy qua vùng đất mênh mông Nam Bộ mình.
Đúng là trăm ngàn năm nay đồng bằng sông Cửu Long Chín Khúc được lắng đọng, đắp bồi lần lần. Vùng đất và nước mênh mang luôn lút tầm mắt ấy cho tôm cá và lúa gạo, cho vườn tược cây trái để nuôi sống nhiều triệu dân ta, không những người ở đấy mà người sống ở các vùng đất khác của toàn đất nước, không kể hàng chục năm nay mọi sản phẩm nông ngư nghiệp ấy còn xuất khẩu ra nhiều quốc gia khác. Nay nếu dòng nước bị chặn, rồi thay đổi chế độ dòng chảy, hoặc là cạn kiệt khi cái đập thủy điện rất lớn này tích nước thì điều gì sẽ xảy ra, là bao tai họa khôn lường còn sẽ liên tiếp theo nhau xảy ra ở các vùng hạ nguồn dòng sông này…
Giải quyết thế nào cho ổn thỏa dự án Xayaburi để các lợi ích chung của cộng đồng và của từng quốc gia đều được tôn trọng hợp lý hợp tình là cả một vấn đề quan thiết, là còn trông chờ ở những thảo luận tham khảo chính trị cấp cao của 3, 4 nước liên quan với Mekong .
Thôi thì kiên trì trông chờ vậy.
Mai đón Năm Mới rồi mà đọc được tài liệu dưới đây vẫn cứ muốn ghi nhận ngay, và thật tình thấy phải post lên cho bạn bè cùng biết và chia sẻ.
Một chuyện mãi tít Nam Bộ, nhưng rồi không giải quyết đúng và dứt điểm, nó sẽ liên quan dây dướng đến cuộc sống của tất cả chúng ta cho mà xem...
Vệ Nhi g-th
------
Bài viết dưới đây với các ý tứ thẳng thắn, có thể là mạnh bạo khi đề cập đến nước này nước khác, đôi khi khó thông cảm thì đâm hiểu lầm, nhưng tôn trọng tác giả, chủ blog tôi vẫn post lên nguyên văn, nhằm giúp các bạn tham khảo một cách nhìn. Tít bài có biên tập lại.
Thỏa hiệp mong manh về Mekong ở Hội nghị Siem Reap 2011
Là một con sông quốc tế, Mekong là mạch sống cũng là mẫu số chung nối kết hơn 70 sắc dân trong lưu vực.
Nam Ngum-1 Đập thủy điện đầu tiên của Lào 1971 trên một phụ lưu chính sông Mekong (Ảnh của tác giả)
Tiềm năng thủy điện
Sông Mekong với chiều dài 4.900 km, hơn nửa chiều dài 2.700 km chảy ngoài lãnh thổ Trung Quốc, trong đó có 1.880 km là đoạn sông dài nhất chảy uốn khúc trên đất nước Lào.
Ước tính tiềm năng thủy điện dòng chính sông Mekong là 53.000 MW. Riêng Lưu Vực Dưới, tiềm năng thủy điện của các phụ lưu có thể cung cấp thêm 35.000 MW nữa. Một số đập phụ lưu đã và đang được triệt để khai thác. Tuy gọi là đập phụ lưu nhưng công suất cũng rất lớn như Nam Theun 2 (1.070 MW gần bằng con đập dòng chính Xayaburi) đã hoàn tất và hoạt động phát điện từ tháng 3/2010. Dự trù 2015, sẽ có thêm 30 đập thủy điện phụ lưu hoạt động; tới năm 2030 có thêm 30 đập phụ lưu nữa hoàn tất. [4] [Science, April 23, 2010, p.414]
Đa số những con đập phụ lưu này nằm trong lãnh thổ nước Lào.
Lào vẫn được ví như nàng công chúa rừng xanh thanh khiết khỏe mạnh đang im ngủ nhưng bị các “đại gia" (consortiums) thô bạo khắp nơi đổ tới, đánh thức dậy, gieo vào đầu nàng “giấc mơ mau chóng giàu có” chỉ do hiến tấm thân ngà ngọc trời cho của nàng; nhưng rồi cái giá phải trả là thân thể nàng bị nhàu nát. Hạnh phúc có được từ giấc mơ giàu sang ấy kéo dài được bao lâu khi mà thân nàng ngày càng mang đầy thương tích và không còn đâu là phẩm chất của cuộc sống. Điều mà các chuyên gia kinh tế gọi đó là tổn thất trong phát triển (Casualty of Development).
Giấc mơ giàu có
Sông Mêkông, phần trong địa phận Campuchia, chụp ngày 8/12/2011. Ảnh AFP
Wendy Chamberlin, từng là đoàn viên Đoàn Tình nguyện Quốc tế (IVS) từ những năm 1970, Nguyên Đại sứ Mỹ tại Lào (1996-1999), đã nhận định: “Sau bao năm tự giam hãm trong bức màn tre, nhìn sang các nước láng giềng phát triển thịnh vượng, họ cũng muốn trở thành một thành viên trong đó.” Họ đây là những nhà lãnh đạo cộng sản Lào chỉ mong sao Lào thoát ra khỏi danh sách 25 nước nghèo nhất thế giới. Điều mà họ gọi là "Chin Thanakhaan Mai" có nghĩa là Đổi Mới hay Tư Duy Mới.
Ông Nam Viyaketh, Bộ trưởng Công Thương của Chính phủ Lào tuyên bố: “Nếu mọi nguồn năng lượng (sông Mekong) được khai thác, Lào trở thành Bình Phát Điện của Đông Nam Á (Battery of Southeast Asia), chúng tôi sẽ bán nguồn điện ấy cho các nước láng giềng và sẽ trở nên giàu có” (Laos Turns to HydroPower to be Asia’s Battery; Jared Ferrie, The Christian Science Monitor, July 2, 2010).
Còn ông Viraphonp Viravong, Thứ trưởng quyền uy khác của Bộ Năng lượng và Hầm mỏ Lào, thường xuyên thăm viếng con sông Mekong tìm tới những nơi có thể xây thêm đập, với hy vọng đem lại sự giàu có mau chóng cho đất nước Lào.
Trong khi đó người dân Lào quanh khu xây đập luôn luôn được hứa hẹn về những lợi lộc dễ dàng do con đập đem lại: họ sẽ có điện quanh năm, có thêm đường xá, nhà thương, trường học do lợi tức từ nguồn điện đem về.
Trong khi đó thì họ không biết gì về những tác hại của các con đập như phải mất nhà cửa ruộng vườn, phải di dời đi tái định cư, mất nguồn cá và nguồn phù sa. Theo các nhà hoạt động môi sinh thì các toan tính leo thang ấy của nhà nước Lào, có thể dẫn tới những hậu quả tác hại vô lường cả trước mắt và lâu dài không chỉ cho người dân Lào mà cả cho những cộng đồng cư dân xuyên lưu vực. (4)
Một câu hỏi được đặt ra là: “Nếu người dân Lào có tiếng nói thì họ có thực sự muốn xây một con đập làm nghẽn mạch Con sông Mẹ cũng là mạch sống nuôi sống họ từ bao ngàn năm nay không?” Bấy lâu, họ đã có những kinh nghiệm thiết thân từ con đập thủy điện Nam Ngum đầu tiên (1971) tới những con đập phụ lưu sông Mekong trên khắp đất nước Lào. Rồi nay tới con đập dòng chính Xayaburi, với những điều lợi lộc trước mắt bất cập so với những tác hại lâu dài mai sau đã được chính các chuyên gia và những tổ chức hoạt động môi sinh quốc tế nêu lên rất rõ. Đó là tác động ảnh hưởng trên mọi khía cạnh: thủy lộ giao thông, nguồn cá với các đoàn di ngư, lượng phù sa, phẩm chất nguồn nước, sự sống còn của hệ thủy sinh thái và cả mức an toàn ra sao của cấu trúc con đập.
Khủng hoảng tin cậy
Bản đồ vị trí xây Đập thủy điện Myitsone trên sông Irrawaddy của Miến Điện. Ảnh AFP
Mặc dù tháng 04, 2011 Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mekong (MRC Joint Committee) ra thông báo là các thành viên chưa đạt được thỏa thuận để tiến hành dự án Xayaburi nhưng tháng 6/2011 vừa qua Chính phủ Lào vẫn đơn phương “bật đèn xanh” cho công ty Thái Lan Ch.Karnchang triển khai dự án. Phóng viên Bangkok Post khi trở lại viếng thăm hiện trường xây đập Xayaburi vào ngày 19/9/2011 cho biết rằng mọi trang thiết bị nặng kể cả những giàn máy đào xới (backhoes) vẫn liên tục hoạt động, với hơn 90% công trình làm con đường dẫn tới vùng xây đập đã hoàn tất. Ông Thứ trưởng Viraphonh Viravong đã bào chữa cho sự vi phạm này: “Dĩ nhiên là chỉ khi nào công trình đập Xayaburi được khởi công, con đường dẫn mới được sử dụng. Bằng không thì mọi tiện nghi sẽ thuộc về chính quyền sở tại, giúp họ có đường xá đi tới những làng mạc thôn bản.” (Bangkok Post Updated on Xayaburi Construction; Bangkok Post Sunday, 19/9/2011)
Rồi tới Hội nghị của Ủy hội Sông Mekong ở Siem Reap (12/8/2011) cho dù có quyết định tạm thời trì hoãn triển khai dự án đập Xayaburi, nhưng thực tế không phải từ sự đồng thuận của mọi thành
viên tham dự.
Viraphonh Viravong, đại diện cho Lào đã bày tỏ sự bất mãn: “Nếu phải cần một thỏa thuận đặc biệt trước khi làm điều gì, thì điều đó đã chẳng xảy ra. Tốt hay xấu thì tôi chưa biết nhưng sẽ không có sự phát triển.” (4)
Trong một email khác gửi cho báo The Times, Viraphonh viết: “Thật đáng buồn và cũng rất là không công bằng / not very fair khi không để cho Lào khai triển dự án Xayaburi vì đây là cơ hội hiếm hoi cho Lào thu hút nguồn đầu tư từ nước ngoài. Chúng tôi chẳng thể hãnh diện cứ tiếp tục phải đi xin viện trợ để phát triển” (9). Bất kể tới những khiếm khuyết đã được nêu ra trong bản tường trình Lượng giá Môi Sinh Chiến lược của Ủy hội sông Mekong (6) [Strategic Environmental Assessment of Mainstream Dams MRC], Viraphonh Viravong thì trước sau vẫn cứ khăng khăng cho rằng ảnh hưởng của con đập Xayaburi là không đáng kể / insignificant và không gây tác hại xuyên biên giới nơi các nước hạ nguồn.
Lào không bày tỏ một cam kết rõ ràng là sẽ ngưng xây con đập Xayaburi. Surasak Glahan, phát ngôn viên của Ủy hội sông Mekong / MRC cho biết là : “Trong Hội nghị Siem Reap, phái đoàn Lào đã không đề cập gì tới dự án đập Xayaburi.” Và sau đó Ủy hội sông Mekong và các quốc gia thành viên khác đã chính thức gửi văn thư tới Chính phủ Lào yêu cầu cung cấp thông tin về con đập nhưng vẫn chưa nhận được một hồi âm”.
Nhưng 13 quốc gia khác trong đó có Hoa Kỳ và các tổ chức tài trợ như Ngân hàng Thế giới / World Bank thì cho rằng cần thêm những cuộc khảo sát để giải quyết những kiến thức còn khiếm khuyết. Theo AFP, phát ngôn viên của ngoại trưởng Hillary Clinton cho rằng “quyết định hoãn xây con đập Xayaburi là một dấu hiệu tích cực / a positive sign.” (9)
Trong khi đó thì ngư dân, nông dân Cam Bốt và Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam thì vẫn cứ lo lắng vì cách chọn bước phát triển ra sao của nhà nước Lào có thể làm thay đổi toàn thể cuộc sống của họ. Và những rủi ro ra sao đối với Con Sông Mẹ (Mae Nam Khong) như mạch sống của người dân Lào thì vẫn như một trái bom nổ chậm / time-bomb còn là những ẩn số.
Siem Reap – Một thỏa hiệp mong manh
Từ Hội nghị Siem Reap [The 18th Meeting of the Mekong River Commission Council; Siem Reap, Cambodia , 7th Dec 2011 - 9th Dec 2011], khi nói tới thỏa thuận đình hoãn dự án xây đập Xayaburi, Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Cam Bốt Lean Kean Nor (cũng là tân chủ tịch của Hội đồng Ủy hội sông Mekong nhiệm kỳ 2011-2012) đã lạc quan phát biểu: “Kết quả hôm nay chứng tỏ các quốc gia thành viên tiếp tục cam kết hợp tác làm việc trong tinh thần Hiệp định sông Mekong nhằm tiến tới phát triển kinh tế nhưng không coi nhẹ cuộc sống bền vững của các cộng đồng cư dân và cả môi trường.” (10)
Marc Goichot, thuộc tổ chức Quỹ Động vật Hoang dã / WWF/ World Wildlife Fund trong Lưu Vực Lớn Sông Mekong / GMS, qua hãng thông tấn Reuters, cũng đã tỏ ra lạc quan khi nhận định về kết quả Hội nghị Siem Reap: “Quyết định này sẽ làm thay đổi chiến lược / game changer nơi vùng Hạ lưu sông Mekong. Chúng tôi hy vọng quyết định ấy cũng sẽ ảnh hưởng trên toàn vùng Châu Á.”
Sông Irrawaddy của Miến Điện, nơi dự định xây dựng Đập thủy điện Myitsone. Courtesy BurmaRiversNetwork/KDNG.
Bà Aviva Imhof, bấy lâu hoạt động bền bỉ chống lại những con đập thủy điện lớn, chủ biên tuyển tập
chuyên đề “Power Struggle: The Impacts of Hydro-Development in Laos_ IRN 1999”, từng ra điều trần trước Thượng viện Hoa Kỳ với đề tài “Challenges To Water and Security in Southeast Asia” [09-23-2010] và hiện là Giám đốc truyền thông / campaign director của Mạng lưới Sông Quốc tế / IRN đã tỏ ra dè dặt hơn: “Quyết định ấy gia tăng tính rủi ro / risk profile cho các nhà đầu tư; hoặc khiến họ bỏ đi hoặc họ sẽ phải dè đặt hơn trong tương lai khi tài trợ cho các đập trên dòng chính sông Mekong”. Bà Aviva Imhof phát biểu tiếp: “Nhưng có lẽ quyết định ấy chẳng có tác động gì trên những con đập Á Châu khác hoặc ngay cả với các dự án phụ lưu trên sông Mekong.” (8)
Mae Nam Khong – Gà đẻ trứng vàng
Ngân Hàng Thế Giới / World Bank, một cơ quan tài trợ đầu tư chính cho các đập thủy điện cho rằng: “Cái giá phải trả về xã hội và môi trường của các dự án đập phải được nghiên cứu và giải quyết ngay từ giai đoạn hoạch định / planning stage – nếu không làm được như vậy sẽ gia tăng gấp bội / sharply tầm ảnh hưởng tác hại” (8). Đây là điều mà dự án đập Xayaburi hoàn toàn thiếu sót.
Hình ảnh con Sông Mẹ – Mae Nam Khong, tên gọi Lào, Thái của con sông Mekong từ bao ngàn năm như Con Gà Đẻ Trứng Vàng, với nguồn nước nguồn cá nguồn phù sa nuôi sống bao nhiêu triệu cư dân trong lưu vực. Nay chỉ vì lòng tham, sự thiển cận, người ta vội vã tận khai thác nguồn tài nguyên của con sông bằng cách đang hủy diệt nó. Không khác với bài thơ ngụ ngôn của La Fontaine “La Poule aux Oeufs d’Or” mà học giả Nguyễn Văn Vĩnh đã chuyển dịch một cách tài tình sang tiếng Việt. Đó là câu chuyện của một người có con gà đẻ trứng vàng, nghĩ rằng gà có cả một kho tàng trong bụng nên mổ phăng ra nhưng rồi “có được chi đâu”. Bài học tham thì thâm “được mười lại muốn ngay trăm ngay nghìn” để rồi, “trơ ra hết nhẵn ngồi nhìn”. Một ngày nào đó, chính người dân Lào sẽ là nạn nhân chỉ vì giới lãnh đạo của họ tham lam thiển cận chỉ muốn ăn nhanh làm giàu nhanh nên đã đang tâm giết chết Con Sông Mẹ cũng đang là Mạch Sống thiết thân của chính họ và của cả bao nhiêu thế hệ mai sau.
-----
Tham khảo:
1/ Further study on impact of Mekong mainstream development to be conducted, say Lower Mekong Countries; MRC Siem Reap, Cambodia, 8th Dec 2011, http://www.mrcmekong.org/news-and-events/news/further-study-on-impact-of-mekong-mainstream-development-to-be-conducted-say-lower-mekong-countries/
2/ Mekong Governments Delay the Xayaburi Dam Pending Further Study – Civil Society Demands Clear Commitment from Laos to Stop All Construction Activities; Press Release Dec 8, 2011 http://www.internationalrivers.org/en/2011-12-8/mekong-governments-delay-xayaburi-dam-pending-further-study
3/ Guilty as the Getaway Driver? Thailand and the Xayaburi Dam; Kirk Herberson, Dec 05, 2011 http://www.internationalrivers.org/en/blog/kirk-herbertson/2011-12-5/guilty-getaway-driver-thailand’s-role-xayaburi-dam
4/ Can Damming the Mekong Power a Better Life to Laos? – Mayhem on The Mekong; Brendan Brady/ Xayaburi Province Aug 12, 2011 http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2088013,00.html
5/ Power from Xayaburi Not Needed in Thailand – Alternative Plan shows Thailand can meet future energy needs with cheaper, cleaner options; International Rivers, December 3, 2011 http://www.internationalrivers.org/en/node/7012
6/ Strategic Environment Assessment of Mainstream Dams; Mekong River Commission, Vientiane, Lao PDR, Aug 17, 2010 – Dec 31, 2010 http://www.mrcmekong.org/news-and-events/consultations/strategic-environmental-assessment-of-mainstream-dams/
7/ Mekong The Occluding River, Drawing Blood from the Earth; Ngô Thế Vinh, iUniverse, Inc, New York 2010 pp. 240-247, www.amazon.com
8/ Analysis: No Stopping Big Hydro Projects, Despite Lao Veto/ Reuters; Niluksi Koswanage, Kuala Lumpur Wed Dec 14, 2011 http://www.reuters.com/article/2011/12/14/us-dams-idUSTRE7BD0GN20111214
9/ Inevitable, or in Limbo? A Dam for the Mekong; Rachel Nuwer, Dec 14, 2011 http://green.blogs.nytimes.com/2011/12/14/inevitable-or-in-limbo-a-dam-for-the-mekong/
10/ The 18th Meeting of the Mekong River Commission Council; Siem Reap, Cambodia , 7th Dec 2011 - 9th Dec 2011 http://www.mrcmekong.org/news-and-events/events/the-18th-meeting-of-the-mekong-river-commission-council/
11/ Testimony of Aviva Imhof, Campaign Director, International Rivers Before the Senate Committee on “Challenge to Water and Security in Southeast Asia”, Sept 23, 2010 http://foreign.senate.gov/imo/media/doc/Imhof.pdf
12/ Lancang-Mekong Initiative; A foundation for the long term cooperation and prosperity for China and ASEAN, Phạm Phan Long http://www.vietecology.org/Article.aspx/Article/64#
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét