Triết học và câu hỏi còn bỏ ngỏ

Anh Tô Văn Trường mới gửi email cho tôi một bài viết mà anh tự trào ngay từ đoạn mở bài, rằng "không biết vì sao gần đây, tôi lại 'dở chứng' thích đọc các sách về Triết học, tôn giáo, và chiêm nghiệm thơ ca của các tác giả trong và ngoài nước".

Nói là nói vui vậy thôi chứ toàn bài đọc lên thấy các điều anh Trường luận bàn về triết học và cuộc sống mà anh tự nhận là 'dở chứng' thì đều được đề cập đến một cách nghiêm chỉnh và sâu sắc cả. Ngoài các ý chung về triết học, tôn giáo, cuộc sống..., tôi rất để ý đến những điều tác giả gọi là "câu hỏi còn bỏ ngỏ".

Câu hỏi "còn bỏ ngỏ" của triết học và cuộc sống thì đã đành rồi, nhưng không chừng còn treo lên đây là "các câu hỏi bỏ ngỏ" của chính tác giả, và chắc cũng là của bao nhiêu anh em trí thức khác nữa trong hiện tình đất nước hiện nay.

Xin phép tác giả đưa bài lên đây để bạn bè blog tôi cùng tham khảo và chia sẻ. 

Vệ Nhi g-th

------

Triết học và câu hỏi còn bỏ ngỏ

Tô Văn Trường

Không biết vì sao gần đây, tôi lại “dở chứng” thích đọc các sách về Triết học, tôn giáo, và chiêm nghiệm thơ ca của các tác giả trong và ngoài nước. Hôm nay, mới ngộ ra một phần khi nhận đuợc tâm sự của Anh Trương Đình Tuyển (cựu Bộ trưởng Bộ Thương Mại) nguyên văn như sau: ”Tôi vốn là kỹ sư  chế tạo máy. Tôi yêu thơ thỉnh thoảng làm thơ để bổ sung cho tư duy logic chính xác của một kỹ sư chế tạo vì cuộc đời này không có gì chính xác tuyệt đối cả. Phải có sức mạnh của tư duy và một chút lãng mạn bay bổng mới làm nên sáng tạo.”

          Theo tôi hiểu, Thiên chúa, Phật giáo, Tin Lành, Hòa Hảo, Cao Đài… ở VN, mỗi tôn giáo có từ triệu đến hàng triệu tín đồ, phần còn lại là người theo đạo ông bà và hơn 3 triệu đảng viên cộng sản cùng hàng chục triệu hội viên đoàn thể trong hệ thống chính trị của đất nước, gần như 90 triệu người VN ai cũng có con đường hành thiện và cách mạng đã vạch sẵn.

Triết học thời Guatama (tên của Phật), trước Công lịch chừng 500 năm. Guatama còn có tên là Shykia Mauni (tiếng Việt là Thích Ca Mầu Ni) Mauni là người hiền triết, Shykia là tên địa phương, nơi xuất xứ của Guatama. Triết học Phật là triết học. Phật giáo là tôn giáo, với kinh kệ và các nghi thực, các  thủ tục tôn giáo. Sự khác nhau giữa triết học Phật và Phật giáo là sự khác nhau giữa triết học và tôn giáo. Trong kinh Phật có triết học Phật (toàn bộ hay một phần thì tôi không được rõ), triết học Phật được viết và tụng dưới dạng kinh. Nghi thức và thủ tục Phật giáo thì không trực tiếp là triết học. Mẹ tôi là người mộ đạo Phật, cụ thường ăn chay và tụng kinh theo tiếng mõ. Tôi có cảm nhận rằng riêng tiếng mõ, đánh bất cứ theo cách  nào, miễn là chậm rãi, thư thả, nhất là vào lúc hoàng hôn, thì sâu xa triết học.

          Trong sách của Phật có dạy:”Hơn ai cho bằng hơn mình, Hôm nay mình phải hơn mình hôm qua". Đất nước trong tương lai được xây dựng từ hai cái nhìn: một là phát triển vật chất như công nghệ, khoa học, của cải. Một cái nhìn khác là nhỉn vào tiến triển tinh thần, như các giá trị đạo đức, văn hóa, tôn giáo. Phải kết hợp hai cái nhìn lại với nhau. Một kỷ nguyên mới về phát triển sẽ hình thành. Chưa có một quốc gia nào thịnh vượng mà không dựa vào một nền tri thức khoa học và công nghệ, nhất là trong kỷ nguyên công nghệ và toàn cầu hóa như ngày nay. Nếu chỉ dựa vào sự duy ý chí, một thể chế tập chung quyền lực không cân đối, chắc chắn, không biết sử dụng hiền tài sẽ làm cho xã hội loạn và bại, và là nguyên nhân làm cho quốc gia mất nội lực, triệt tiêu tính sáng tạo.

Tôi có người bạn gái thân thiết lấy chồng ở xứ người, nhân ghé thăm Trung Quốc kể cho nghe cửa nhà Việt Nam tại Shanghai World Expo 2010 (Triển lãm Thế giới tại Thượng hải) đặt tấm bia đá "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" (được ghi bằng tiếng Việt, Anh, Pháp, Hoa). Khách thập phương thi nhau chụp ảnh ghi lại cái tinh thần nước Việt, cái hồn đất Việt, cái cốt cách người Việt. Chúng ta đã chọn bia này đem trưng ra với thế giới để giới thiệu về mình, để khẳng định danh tính mình trong quần thể tụ hội gần 200 nhà các nước. Nhà Nam Phi giương câu nói của Nelson Mandela: "Chúng ta phải thông thái sử dụng thời gian và mãi nhớ rằng thời điểm nào cũng là chín muồi khi làm việc phải" (We must use time wisely and forever realise that the time is always ripe to do right). Mong sao chúng ta tới được điểm 'chín muồi' để chứng kiến việc 'rất phải' là câu hiền tài kia, vốn là tài sản quý của dân tộc từ năm 1442, sẽ được xuất hiện trang trọng ở những nơi nhân dân đang mong nhìn thấy hiền tài nhiều nhất, chứ không phải chỉ làm đồ trang trí ở xứ lạ nhằm lấy le với muôn dân khác.

Một vị trưởng thượng chỉ cho tôi thấy những sa đọa khủng khiếp bôi nhọ phẩm cách của con người trong tất cả các nước, ở mọi thời kỳ lịch sử luôn luôn do một nhóm nhỏ người cầm quyền, đặc biệt là nắm quyền lực chính trị từ quyền lực kinh tế và xã hội. Thêm vào đó là sự đóng góp bẩn thỉu của lớp tay sai gồm những kẻ cơ hội xấu xa, trong đó tiếc thay có cả những kẻ trí thức đã bán mình cho quỷ.

Ở tất cả các nước, những người nắm quyền, từ cấp trung ương đến cấp cơ sở, chiếm khoảng 3 đến 5% dân số, cao nhất là 5%. Còn 95 đến 97% dân số thường được gọi một cách không chuẩn là “xã hội” có sức năng động tự thân được mở ra theo ba nhánh :

1- Nhánh thứ nhất: Sức năng động tự thân của xã hội đi theo con đường được vạch ra từ mục tiêu, lợi ích, luật pháp, thái độ của nhà cầm quyền, trong chừng mực mà xã hội coi đó là tốt và có lợi cho mình.

2- Nhánh thứ hai: Sức năng động tự thân của xã hội tự triển khai trong mảnh đất trống, nơi thực sự không có hoặc chưa có luật pháp. Trong một số trường hợp, luật pháp có đấy nhưng được quan niệm quá kém, được xây dựng quá tồi, không tác động gì tới thực tế.

3- Nhánh thứ ba: Trường hợp có những luật được hình thành rõ nhưng định hướng không đúng, trái với mục tiêu, lợi ích và nguyện vọng của xã hội, tạo thành trở lực gây hại thì sức năng động tự thân của xã hội vượt qua hoặc lật nhào trở lực đó, “tự mình làm luật”, xô đẩy trật tự theo luật, mở ra một thời kỳ cải cách xã hội sâu sắc.

Chính cuộc cải cách từ bên dưới, được chính quyền tiếp nhận, là công cuộc “đổi mới”.  Và hy vọng rằng sự năng động tự thân của xã hội, nhất là ở nhánh thứ ba, đi đôi với những hoạt động thiện chí của nhà cầm quyền, sẽ nuôi dưỡng và tăng cường cải cách xã hội.

Sự năng động tự thân đó có ba đặc điểm nổi bật là (1) Cực kỳ phức tạp, đây là đúng lúc để nói rằng : muốn tạo một thế giới, phải có mọi thứ, kể cả những ý đồ tốt lát đường cho địa ngục. (Sử dụng thành ngữ của tiếng Pháp nguyên văn là : "L’enfer est pavé de bonnes intentions"  dịch sát nghĩa là : "Địa ngục được lát bằng những ý đồ tốt"). (2) Dòng chính căn bản là tốt, lành mạnh, trung thực, có sức mạnh thường không ngờ tới, mang lại những tiến bộ lịch sử, chí ít là ở dạng mầm mống. (3) Bí ẩn không đo lường được, đó là bí ẩn của cuộc sống, tới mức thần diệu như là bất ngờ từ trên trời xuống đất để đi qua số phận loài người.            Trong bài “Tư duy kinh tế Việt Nam”, GS Đặng Phong đã viết “Sự thịnh suy của một quốc gia lệ thuộc rất nhiều vào bộ máy lãnh đạo và đặc biệt là những người lãnh đạo. Xưa nay, trong lịch sử mọi quốc gia, không có thời đại nào được gọi là thịnh trị mà lại không phải là thời đại có một vị minh quân. Ngược lại, không có một thời đại nào suy đồi mà lại không liên quan tới một vị hôn quân, một bộ máy nhà nước hủ bại.”

Từ thực tế, có câu hỏi thật đau xót được đặt ra “Vì sao các thế hệ lãnh đạo sau thời kỳ của Bác Hồ cứ mỗi nhiệm kỳ đại hội Đảng lại thấy thế hệ sau yếu kém hơn thế hệ trước”?. Liệu có thể dùng Triết học để trả lời cho câu hỏi còn bỏ ngỏ nói trên!!!    Xin mượn những câu thơ dưới đây của Louis Aragon được nhặt nhạnh ở chỗ này, chỗ kia để kết thúc cho bài viết này :      “Từ lúc từ nơi tột cùng đau khổ tôi nghe thấy tiếng gà      Tôi mang chiến thắng từ đáy sâu cơn thảm họa      Dù các anh có chọc thủng mắt các vì tinh tú      Tôi mang mặt trời trong tăm tối phủ trùm ta       Xét đến cùng cái thế giới thật là kỳ lạ       Rồi một mai tôi sẽ ra đi chưa hoàn thành khắc họa       Những ngày hạnh phúc này những trưa rực lửa kia       Màn đêm mênh mông đen như một khoảng rách vàng hoe        Bao giờ cũng có một đôi tình nhân run rẩy       Với họ buổi sớm này là lần đầu thấy vầng dương       Bao giờ cũng có nước gió và ánh sáng       Không có gì qua đi có chăng là người khách qua đường       Bất chấp mọi điều tôi nói với bạn cuộc đời này như thế       Với ai sẽ muốn nghe mà tôi chia sẻ tâm tình đây       Khi chỉ còn trên môi lời cuối cùng Xin cảm tạ       Tôi sẽ nói dẫu sao thật là đẹp cuộc đời này” T.V.T.