Việt Nam:Tài ngoại giao qua sử cổ

Ngoại giao trong sử Việt: Kiêu dũng đối đáp 

Trong lịch sử bang giao Việt Nam - Trung Quốc, sử sách ghi nhiều câu chuyện đối đáp hết sức hiên ngang và thông thái của các sứ thần nước Nam mình trước bọn vua quan phong kiến Trung Quốc thường ngông nghênh và ngạo mạn. 

Dưới đây là vài mẩu chuyện trong số đó.    

Vệ Nhi  

* Post bài lên có nhiều Quý Bạn hỏi, sao dùng từ KIÊU DŨNG (đối đáp), xin tưa đó là nghĩa Kiêu hãnh, và cùng với lòng Kiêu hãnh là (có) Dũng khí trong giao tiếp, đối đáp với quan quyền, thủ lãnh nước lớn phương Bắc...

-----

Bottom of Form

Ôn cũ biết mới                         Việt Nam: Tài ngoại giao qua sử cổ           Dân tộc Việt Nam  không những chỉ có truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm rất oanh liệt mà còn có truyền thống đấu tranh ngoại giao dũng cảm, tài tình, sáng tạo để giữ gìn chủ quyền lãnh thổ, nâng cao vị trí của Việt Nam trên trường quốc tế.         Dưới đây là một vài mẩu chuyện sự thật trong lịch sử chứng minh.                          1) Ngoài trời còn có trời (thiên ngoại hữu thiên) Vua Lê Đại Hành (Lê Hoàn)   "Thiên ngoại hữu thiên” (ngoài trời này có bầu trời khác) nguyên  là một tư tưởng của Lão Tử trong Đạo Đức kinh. Câu nói này thể hiện vũ trụ quan của Lão Tử, một vũ trụ quan cách chúng ta trên 2.500 năm, khi mà những tiến bộ khoa học chưa ra đời và Lão Tử, như những nhà hiền triết phương Đông khác, đã cố gắng cắt nghĩa vũ trụ thông qua những nhận thức thuần nghiêm. Khi phát biểu "thiên ngoại hữu thiên", Lão Tử cho rằng ngoài thế giới hiện thực mà chúng ta đang sống còn có một (hoặc nhiều) thế giới khác mà ông chưa biết đến. Nói cách khác, vũ trụ bao la còn chưa đựng nhiều cuộc sống khác mà loài người đang cố gắng khám phá, tìm hiểu, cắt nghĩa… Song câu nói trên của Lão Tử được vận dụng vào trong một bài thơ rất có ý nghĩa trong cuộc bang giao Việt - Trung từ đời nhà Tiền Lê với nhà Tống cách đây ngót 11 thế kỷ. Năm 981 Lê Đại Hành (tên tục Lê Hoàn) đánh bại quân Tống xâm lược, giết Đinh Điền, bắt Nguyễn Bặc, Quân Biện, Phụng Huân khiến nhà Tống phải kinh hoàng, khiếp sợ và Đại Việt giữ được chủ quyền, cõi bờ yên tĩnh.  Pháp Thuận (Đỗ Thuận) --->>> tranh vẽ cổ Năm 987 nhà Tống sai Lý Nhược Chuyết cầm đầu phái bộ sang phong cho Lê Đại Hành làm Tiết Độ sứ và đòi trả hai tên tướng Quách Quân Biện, Triệu Phụng Huân. Vua Tống biết Lê Đại Hành không những giỏi về dùng binh mà con có tài giao tiếp. Để tránh thất thố trong cư xử, trong phái bộ triều Tống có Lý Giác là một nhà thông thái nổi tiếng giữ vai trò sứ giả chịu trách nhiệm giao tiếp với Lê Đại Hành. Được tin phái bộ triều Tống phái sang Đại Việt, vua Lê Đại Hành tham khảo ý kiến đại sư Khuông Việt là vị thiền sư rất thông thái đã từng phục vụ đắc lực cho Đinh Tiên Hoàng và sau này vẫn được Lê Đại Hành trọng dụng. Khuông Việt giới thiệu Pháp Thuận (Đỗ Thuận), một nhà sư nổi tiếng hay chữ cải trang làm người lái đò trên chiếc thuyền đón rước Lý Giác. Lý Giác vốn có tài ngâm vịnh thi ca. Đang xuôi sông đứng ngắm cảnh trên khoang thuyền, Lý Giác bắt gặp một đôi ngỗng trời đang bơi lội trên sông, Lý Giác hắng giọng ngâm bài thơ Đường nổi tiếng của Lạc Tân Vương:                                                    “Nga!Nga! Lưỡng nga nga                                                     Ngưỡng diện hướng thiên nha”…                                         Nghĩa: “Ngỗng!Ngỗng! Ngỗng một đôi                                                    Ngẩng mặt ngóng chân trời”… Ngâm hai câu, Lý Giác tạm dừng ngắm đôi ngỗng. Bỗng Lý sứ giả nghe tiếng người lái đò ngâm tiếp:                                                   “Bạch mao phô lục thủy                                                     Hồng trạo bãi thanh ba”…                                          Nghĩa:”Nước biếc phô lông trắng                                                      Chèo hồng sóng xanh bơi”… Lý Giác giật mình kinh sợ, không ngờ một người lái đò nước Nam cũng thông thạo văn thơ đến thế. Bài thơ “Vịnh Ngỗng" của Lạc Tân Vương, nguyên tác 4 câu:              “ Nga! Nga! Nga!               Khúc hạng hướng thiên ca               Bạch mao phù thủy lục               Hồng chưởng bãi thanh ba”. Nghĩa:   “Ngỗng ! Ngỗng ! Ngỗng !               Cong cổ ngóng trời kêu               Lông trắng nổi trên mặt nước               Bàn chân hồng khua sóng xanh”. Bởi trước mắt Lý Giác chỉ có hai con ngỗng, và hai con ngỗng ấy ngóng trông về phía chân trời xa chứ không ngẩng lên trời kêu, ông thêm và chữa mấy chữ để hợp cảnh hợp tình, là chuyện thường thấy ở người xưa yêu thích thơ văn của nhà thơ nổi danh như Lạc Tân Vương. Ông chưa biết nên sửa tiếp như thế nào. Đỗ Thuận - vai người lái đò, đã đỡ lời ông, thay bằng mấy chữ rất tài tình. Bài thơ “Vịnh Ngỗng” Lạc Tân Vương làm năm mới 10 tuổi, thực ra chưa phải đã thật toàn bích. Đỗ Thuận thay chữ “phù” là nổi bằng chữ “phô” là khoe, thay chữ “hồng chưởng” là bàn chân hồng bằng chữ “hồng trạo” là mái chèo hồng làm cho câu thơ trở nên tuyệt cú ! Ở đây không hề có chuyện Lý Giác và Đỗ Thuận “đạo” thơ Lạc Tân Vương, mà chỉ là câu chuyện vui về thơ, vì bài “Vịnh Ngỗng” của Lạc Tân Vương đã quá nổi tiếng, không mấy ai không biết! Lý Giác dù sau đó biết Đỗ Thuận chỉ đóng vai ông lái đò, vẫn rất khâm phục nhà sư. Lý Giác về đến Sứ quán, gửi cho Đỗ Thuận một bài thơ: Hạnh ngộ minh thì tán thịnh du, Nhất thân nhị độ sứ Giao Châu. Đông đô lưỡng biệt tâm vưu luyến Nam Việt thiên trùng vọng vị hưu. Mã đạp yên vân xuyên lãng thạch Xa tri thanh chướng phiếm trường lưu Thiên ngoại hữu thiên ưng viễn chiếu Khê đàm ba tĩnh kiến thiềm thu.                                       Dịch thơ:”May gặp thời bình được giúp mưu Một lần hai lượt sứ Giao Châu Đông đô mấy độ còn lưu luyến Nam Việt nghìn trùng vẫn ước cầu Ngựa vượt khói mây xuyên đá chởm Xe qua rừng biếc vượt dòng sâu Ngoài trời lại có trời soi nữa Sóng lặng khe đầm, bóng nguyệt thâu.” (Bản dịch Đại Việt sử ký toàn thư) Đỗ Thuận đem bài thơ của Lý Giác dâng lên vua Lê Đại Hành.Vua cho gọi Đại sư Khuông Việt xem. Sư Khuông Việt nói: “Thơ này có ý tôn trọng bệ hạ không khác gì vua Tống”. Vua khen ý thơ, đặc biệt câu: “Thiên ngoại hữu thiên ưng viễn chiếu” nghĩa là: “Ngoài trời lại có trời nên soi sáng xa..” truyền lệnh ban tặng cho Lý Giác bổng lộc rất hậu. Khi Lý Giác từ biệt ra về, vua sai Khuông Việt làm bài hát để tiễn chân. Lý Giác lậy tạ trở về Trung Quốc. Chỉ với hai câu thơ đã gây ấn tượng mạnh đối  với một nhà thơ có tầm nhìn đáng nể khá hiếm hoi trong cương vị của một viên sứ Tàu.                                  2) Thiên cổ anh hùng sứ giả Ngô Quyền dìm chết quân xâm lược nhà Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938 “một vũ công cao cả, vang dội đến nghìn thu há phải chỉ lừng lẫy ở một thời bấy giờ mà thôi đâu”(Lời bàn của Ngô Thì Sĩ). Cái cột đồng Mã Viện dựng lên từ những năm 40 (đầu CN) với lời hăm dọa “đồng trụ chiết Giao Chỉ diệt” (trụ đồng ngã, đất Giao Chỉ diệt vong) vẫn là tâm địa nham hiểm của bá quyền phương Bắc xuyên suốt lịch sử.  Đến thế kỷ thứ XVII mà Sùng Trinh, vua nhà Minh, vẫn còn lấy biểu tượng ác hiểm đó để ra câu đối cho sứ thần Đại Việt với ý định làm nhục nước Đại Việt ta. Nhưng Sùng Trinh đã chuốc lấy sự bẽ bàng trước vế đối cực kỳ thông minh,đầy khí phách hào hùng của sứ thần Việt là Giang Văn Minh. Giang Văn Minh sinh năm 1573, tại làng Kẻ Mía, xã Mông Phụ, tổng Cam Giá, huyện Phúc Thọ, tỉnh Sơn Tây (tên trước năm 1945), nay đổi là xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội. Giang Văn Minh học giỏi, đỗ đạt cao làm quan Triều Hậu Lê nổi tiếng thanh liêm, cương trực và ứng đối giỏi. Ông từng đỗ đầu kỳ thi Hội, rồi thi Đình lại đỗ Thám hoa (do không có ai đỗ Trạng nguyên hay Bảng nhãn, nên Giang Văn Minh tuy chỉ là Thám hoa, vẫn là người đỗ cao nhất trong cả khoa thi  khoa Mậu Thìn, năm Vĩnh Tộ thứ 10 (1628) đời Lê Thần Tông). Ngày 30 tháng 12 năm Dương Hòa thứ 3 (1637) ông được vua Lê cử dẫn đầu đoàn sứ bộ sang cầu phong và tuế cống nhà Minh. Năm1938 ông đến kinh đô nhà Minh, được mời vào ở Sứ quán nhưng chờ đã lâu mà vẫn không được vua nhà Minh lúc đó là Minh Tư Tông Chu Do Kiểm (tức hoàng đế Sùng Trinh) cho tiếp kiến. Một hôm, ông vờ khóc lóc rất thảm thiết. Vua Minh liền cho mời ông vào triều kiến và hỏi nguyên do. Với tác phong chững chạc, Giang Văn Minh trả lời: -          Hôm nay là giỗ cụ tổ năm đời của thần, nhưng thần không có mặt ở nhà để cúng giỗ. Thật là bất hiếu với tổ tiên. Vua Minh vặn: -          Không ai giỗ người đã chết từ năm đời. Sứ thần khóc lóc như vậy thật không phải lẽ! Giang Văn Minh hỏi vặn lại:  -          Vậy, tướng Liễu Thăng tử trận đã mấy trăm năm, sao hằng năm nhà vua vẫn bắt nước tôi cử người mang lễ vật sang cúng giỗ? Ý ông muốn nhắc lại chuyện quân Minh sang xâm lược nước ta bị nghĩa quân Lam Sơn   chém cụt đầu. Biết trúng mưu Giang Văn Minh, vua Minh đành nói: -          Từ nay trở đi, nước ngươi không phải góp giỗ Liễu Thăng nữa.        Tiếp theo để  vừa gỡ gạc thể diện,vừa ngạo mạn có ý coi thường Giang Văn Minh và muốn hạ nhục đoàn sứ thần nước Nam, Sùng Trinh  ra câu đối:           "Đồng trụ chí kim đài dĩ lục!" (Cột đồng đến nay rêu vẫn còn xanh)           Sứ thần nước Nam, Giang Văn Minh bình tĩnh đối lại:           " Đằng giang tự cổ huyết do hồng!" (Sông Bạch Đằng từ xưa máu vẫn nhuộm  đỏ) Vế đối này vừa chỉnh, vừa có ý nhắc lại việc người Việt đã ba lần đánh tan quân xâm lược phương Bắc trên sông Bạch Đằng. Câu đối này được xem là cái tát thẳng vào mặt hoàng đế nhà Minh trước đông đảo văn võ bá quan của Thiên triều và sứ bộ các nước. Vua nhà Minh bừng bừng lửa giận quên mất thể diện thiên triều, bất chấp luật lệ bang giao, đã trả thù bằng cách hạ lệnh trám nhựa đường vào miệng và mắt ông, rồi cho người mổ bụng xem “bọn sứ thần An Nam to gan lớn mật đến đâu”.Tuy tức giận hạ sát sứ thần Giang Văn Minh nhưng Minh Tư Tông vẫn kính trọng ông còn cho ướp xác ông bằng bột thủy ngân và đưa thi hài ông về nước. Khi thi hài của ông về đến Kinh thành Thăng Long, vua Lê Thần Tông và chúa Trịnh Tráng bái kiến linh cữu ông và truy tặng chức Công bộ Tả thị lang, tước Vinh quận công, ban tặng câu “Sứ bất nhục quân mệnh, khả vi thiên cổ anh hùng” (tức là Sứ thần không làm nhục mệnh vua, xứng đáng là anh hùng thiên cổ).               Giang Văn Minh được chôn cất tại Đồng Dưa, thuộc xứ Gò Đông, thôn Mông Phụ, xã Đường Lâm.Trên cánh đồng này có một quán nhỏ (hiện có dạng ngôi nhà) là nơi linh cữu ông đã được quàn và gọi là “quán quàn”. Hiện nay, nhà thờ ông ở Mông Phụ, Đường Lâm, Sơn Tây đã được nhà nước Việt Nam xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia.. ‎                                              . Ở Hà Nội hiện nay có một con đường mang tên Giang Văn Minh, nối với phố Giảng Võ và phố Kim Mã, quận Ba Đình. Dịp truy điệu Giang Văn Minh,có người tặng câu đối:       “Thục bất hữu sinh, sinh như công dã, kỳ sinh như vinh.         Thục bất hữu tử, tử như công giả, kỳ tử do sinh”.       Tức là:   “Ai cũng sống, sống như ông, thật đáng sống         Ai cũng chết, chết như ông, chết như sống”. Lê Ngân (sưu tầm và giới thiệu) Hà Nội, Xuân Bính Thân - 2016                  (Bài đã  đăng trên Tạp chí Cây Thuốc Quý số Mừng Xuân Bính Thân (tháng 01.2016) ------------
BÀI ĐỌC THÊM:

CHUYỆN MỘT TRƯỞNG ĐOÀN NGOẠI GIAO VN BỊ GIẾT TẠI TRUNG QUỐC

 

 

Ảnh: Đền thờ Giang Văn Minh	(Ảnh: internet)

Ngày xưa, việc chọn Trưởng đoàn ngoại giao (Chánh sứ) là rất quan trọng, nhất là đi sứ Trung Quốc. Những người được chọn làm Chánh sứ thường là những nhà khoa bảng giỏi văn chương chữ nghĩa và có khí tiết. Tại các cuộc tiếp sứ, các vua Tàu thường ra những vế đối hiểm hóc, và đặt ra các cuộc xướng họa thơ phú với nhiều hàm ý.

Đường Lâm cổ ấp quê tôi là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh người đã từng được cử làm Chánh sứ sang Trung Quốc. Ông bị vua quan nhà Minh giết tại Yên Kinh (TQ) bất chấp luật lệ bang giao, đã trả thù bằng cách trám đường vào miệng và mắt ông, rồi cho người mổ bụng xem “bọn sứ thần An Nam to gan lớn mật đến đâu”. Sự việc này xảy ra vào ngày mùng 2 tháng 6 năm Kỷ Mão (1639). Khi đưa thi hài về đến quê nhà, vua Lê Thần Tông và chúa Trịnh Tráng [rể Đường Lâm] bái kiến linh cữu ông và truy tặng chức Công bộ Tả thị lang, tước Vinh quận công^[1], ban tặng câu“Sứ bất nhục quân mệnh, khả vi thiên cổ anh hùng” (tức là Sứ thần không làm nhục mệnh vua, xứng đáng là anh hùng thiên cổ).

Dưới đây là chép từ Từ điển Wikipedia: 

Giang Văn Minh (chữ Hán: 江文明, 1573 – 1638), tự Quốc Hoa, hiệu Văn Chung, là quan nhà Hậu Lê trong lịch sử Việt Nam. Ông được mệnh danh là vị sứ thần “Bất nhục quân mệnh” (Không để nhục mệnh vua) vì đã đối đáp thẳng thắn trước triều đình Trung Quốc và bị vua Minh Tư Tông hành hình vào năm 1638, thọ 65 tuổi. 

Cuộc đời và sự nghiệp

Ông sinh năm 1573, tại làng Kẻ Mía, xã Mông Phụ, tổng Cam Giá, huyện Phúc Thọ, tỉnh Sơn Tây trước năm 1945), (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây , Hà Nội. Ông từng đỗ đầu kỳ thi Hội, rồi thi Đình lại đỗ Đình nguyên Thám hoa khoa Mậu Thìn, năm Vĩnh Tộ thứ 10 (1628) đời Lê Thần Tông. Khoa thi này không có ai đỗ Trạng nguyên hay Bảng nhãn, vì vậy ông là người đỗ cao nhất trong cả khoa thi. Sau khi đỗ đạt, ông lần lượt được bổ nhiệm vào các chức vụ như Binh khoa đô cấp sự trung (1630)^[3], Thái bộc tự khanh (1631)^.

Ngày 30 tháng 12 năm Dương Hòa thứ 3 (1637), ông và Thiêm đô ngự sử Nguyễn Duy Hiểu được vua cử làm chánh sứ cùng với 4 phó sứ là: Nguyễn Quang Minh, Trần Nghi, Nguyễn Bình và Thân Khuê dẫn đầu hai đoàn sứ bộ sang cầu phong và tuế cống nhà Minh. Sau khi chết, ông được truy tặng chức Công bộ Tả thị lang, tước Vinh quận công. Giai thoại Vào thời điểm ông đi sứ, mặc dù nhà Mạc đã bỏ chạy ra Cao Bằng, nhưng nhà Minh vẫn áp dụng chính sách ngoại giao hai mặt (với cả nhà Hậu Lê và nhà Mạc) với mục đích để cuộc chiến tranh Lê-Mạc kéo dài. Đoàn sứ bộ của Giang Văn Minh đến Yên Kinh (nay là Bắc Kinh) vào năm 1638.

Đến khi triều kiến, Minh Tư Tông Chu Do Kiểm (tức hoàng đế Sùng Trinh) lấy lý do “Vì lệ cũ không có những quy định cụ thể cho việc sắc phong, do đó trong khi còn chờ tra cứu chỉ ban sắc thư để tưởng lệ” để ngăn trở việc công nhận sự chính thống của nhà Hậu Lê và bãi bỏ công nhận ngoại giao với nhà Mạc.
Đồng thời, Chu Do Kiểm còn ngạo mạn ra cho sứ bộ một vế đối như sau:

“Đồng trụ chí kim đài dĩ lục””   Nghĩa là:   Cột đồng đến nay rêu đã xanh

Câu này có hàm ý nhắc tới việc Mã Viện từng đàn áp cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, sau đó cho chôn một chiếc cột đồng với lời nguyền: “Đồng trụ chiết, Giao Chỉ diệt” (Cột đồng gãy thì Giao Chỉ – tức Đại Việt – bị diệt vong).

Trước sự ngạo mạn đó, Giang Văn Minh đã hiên ngang đối lại bằng câu:

“Đằng Giang tự cổ huyết do hồng”

Nghĩa là:

Sông Đằng từ xưa máu còn đỏ

Vế đối này vừa chỉnh, vừa có ý nhắc lại việc người Việt đã ba lần đánh tan quân xâm lược phương Bắc trên sôngBạch Đằng.

Vào thời bấy giờ, câu đối này được xem là cái tát thẳng vào mặt hoàng đế nhà Minh trước đông đảo văn võ bá quan của Thiên triều và sứ bộ các nước. Vua nhà Minh bừng bừng lửa giận quên mất thể diện thiên triều, bất chấp luật lệ bang giao, đã trả thù bằng cách trám đường vào miệng và mắt ông, rồi cho người mổ bụng xem “bọn sứ thần An Nam to gan lớn mật đến đâu”. Sự việc này xảy ra vào ngày mùng 2 tháng 6 năm Kỷ Mão (1639). Nhưng Minh Tư Tông vẫn kính trọng ông còn cho ướp xác ông bằng bột thủy ngân và đưa thi hài ông về nước^. Khi thi hài của ông về đến Kinh thành Thăng Long, vua Lê Thần Tông và chúa Trịnh Tráng bái kiến linh cữu ông, và truy tặng chức Công bộ Tả thị lang, tước Vinh quận công, ban tặng câu “Sứ bất nhục quân mệnh, khả vi thiên cổ anh hùng” (tức là Sứ thần không làm nhục mệnh vua, xứng đáng là anh hùng thiên cổ).

Sau khi thi hài được đưa về nước, Giang Văn Minh được chôn cất tại Đồng Dưa, thuộc xứ Gò Đông, [thực ra là Gò Đõng – NXD] thôn Mông Phụ, xã Đường Lâm. Trên cánh đồng này có một quán (hiện có dạng ngôi nhà) nhỏ là nơi linh cữu ông đã được quàn và gọi là quán Giang. Hiện nay, nhà thờ ông ở làng Mông Phụ đã được nhà nước Việt Nam xếp hạng là Di tích lịch sử – văn hóa . ‎

Ở Hà Nội hiện nay có một con đường mang tên Giang Văn Minh, nối với phố Giảng Võ và phố Kim Mã, quận Ba Đình. 

Tác phẩm

• Hoa Nghiêm tự bi: trên tấm bia của chùa Hoa Nghiêm ở thôn Vô Song, xã Đông Hà, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình có ghi người soạn văn bia năm Dương Hòa thứ 2 (1636) là Phúc Lộc hầu Giang Văn Minh, đỗ thám hoa khoa Mậu Thìn (1628), chức Đặc tiến kim tử Vinh lộc đại phu, Thái bộc tự khanh.^[9]

Đánh giá 

Ông là người trí dũng song toàn.^[10]

Thi sĩ Hoài Yên có thơ rằng:
Giang Văn Minh
Một sớm về thăm Mông Phụ ấp,
Suốt đời nhớ mãi Thám hoa môn.
Ngoại giao, lo tính tìm mưu chước,
Đối đáp, không làm thẹn núi sông.
“Đồng trụ chí kim đài dĩ lục,
Đằng giang tự cổ huyết do hồng”.
Quên thân, quyết báo đền ơn nước,
Khí tiết xin phơi một tấm lòng.
(Chân dung. Thơ Hoài Yên. Nxb. Hà Nội, 2008. tr21).

 

Mộ Thám hoa Giang Văn Minh. Bốn chữ Hán: THIÊN CỔ ANH HÙNG. Ảnh: Đỗ Ngọc Sơn

Quán Giang. Nơi quàn thi hài của Giang Văn Minh khi đưa từ Trung Quốc về. Ảnh: Đ.N.